تاریخچه درخت گردو در کره زمین و ایران

گردو یکی از محبوبترین میوه های مغزدار در کل دنیا است که در همه جای دنیا به عنوان تنقلات و یا بخشی جدایی ناپذیر در آشپزی مورد استفاده قرار می گیرد، بنابراین تولید گردو در کل دنیا در مناطق با آب و هوای مناسب رشد گردو صورت می گیرد، اما اینکه امروزه در همه جای دنیا باغات گردو وجود داشته باشد این سوال را ایجاد می کند که منشاء و زیستگاه بومی این درخت پرفایده کجاست و وضعیت این درخت از گذشته تا کنون به چه صورت بوده است، در این مقاله سعی داریم شما را با تاریخچه ی درخت گردو در دنیا آشنا کنیم.

منشاء اولیه درخت گردو:

در بسیاری از منابع منشاء درخت گردو را منطقه ی غرب آسیا و کوهپایه های هیمالیا می دانند اما اگر بخواهیم دقیق تر به این مساله نگاه کنیم با وجود مستندات و شواهد تاریخی که وجود دارد قدمت این درخت پر فایده به 4000 سال قبل از میلاد مسیح برگشته و تقریبا در بیشتر مناطق دنیا و حتی زمانیکه قاره های روی کره ی زمین از هم تفکیک نشده بودند وجود داشته است.

فسیلها و سنگواره های به دست آمده در سرتاسر دنیا نشان می دهد که این درخت از هزاران سال پیش در قاره های مختلف اروپا، آسیا و آمریکا می روئیده و انسانها و حیوانات از میوه های آن استفاده می کردند.

از جنگلهای طبیعی گردو که به صورت خود رو در کل دنیا از هزاران سال پیش می روئیده تنها یک جنگل در قرقیزستان وجود دارد که شرایط سلامت آن نیز خوب گزارش شده است.

تاریخچه درخت گردو در ایران:

ایران نیز به عنوان یکی از مناطق بومی رشد درخت گردو شناخته شده است و شواهد و مدارک حاکی از این هستند که این درخت در ایران نیز دست کم از 1000 سال پیش می روئیده است، شاهدی زنده بر این قضیه وجود دارد و آن درخت 1300 ساله ی گردو در شهمیرزاد استان سمنان است، این درخت با بیش از 13 قرن طول عمر گواهی بر قدمت دیرینه رشد نهال گردو در ایران است، قطعا پیشینه ی رشد درخت گردو در ایران بیشتر از 13 قرن است و این تنها یک درخت زنده از 1300 سال پیش است.

شهمیرزاد استان سمنان علاوه بر دارا بودن کهن ترین درخت گردوی زنده در ایران از طرف سازمان خوارو بار جهانی یا فائو به عنوان شهری دارای بزرگترین باغ گردو در جهان به وسعت 750 هکتار در کمان رستم مورد تایید قرار گرفته و این باغ وسیع گردو به عنوان یک اثر معنوی در فهرست آثار معنوی ایران نیز به ثبت رسیده است.

علاوه بر شهمیرزاد که دارای شاهدی زنده بر رویش درخت گردو از هزاران سال پیش در ایران است شواهد به دست آمده نشان می دهد که درخت گردو در ایران برای اولین بار در شهرکرد کاشته شده است و بنابراین از گذشته تا به امروز شهر کرد نیز به عنوان یکی از شهرهای به نام در تولید گردو فعالیت داشته است.

پراکنش جغرافیایی کاشت گردو در ایران:

در ایران از زمانهای گذشته و دور به طور سنتی درخت گردو را به عنوان درختی مقاوم به سرمای زمستان می شناختند و کاشت این درخت در مناطق با ارتفاع بالا از سطح دریا و مناطق دارای زمستانهای سرد و یخبندان رایج بوده است، کاشت گردو در بیشتر استانهای کشور به ویژه در مناطق مرتفع این استانها صورت می گرفته است.

از دامنه های رشته کوه های غرب کشور گرفتته تا مناطق مرتفع در شمال شرق کشور و استان خراسان شمالی و از ارتفاعات شمال کشور گرفته تا مناطق مرتفع در جنوب استان فارس به طور تاریخی مورد کاشت و بهره برداری سنتی از درخت گردو قرار داشته اند.

انواع مختلف درخت گردو بومی و محلی:

قطعا از زمانهای بسیار دور که گردو در مناطق مختلف دنیا رشد می کرده است در هر منطقه با توجه به ویژگیهای منحصر به فرد آن منطقه گردو بومی خاص و منحصر به فرد بوده و امروزه حتی از این ارقام بومی و محلی به دلیل برخی ویژگیهای مثبت آنها استفاده می شود.

به عنوان مثال نوعی گردوی بومی به نام گردوی سیاه وجود دارد که همانطور که از نام آن بر می آید مغز سیاه رنگ دارد و ممکن است برای خوردن مطلوب نباشد اما چوب این نوع گردو استحکام بسیار بالایی داشته و در صنایع چوب بسیار مورد استفاده قرار می گیرد.

گونه ی دیگر بومی بسیار معروف گردو ی سیاه شرقی است، ممکن است با توجه به نام آن فکر کنید این گردو بومی مناطق شرقی آسیا است اما این گونه نیست این گونه متعلق به قسمتهای شرقی قاره ی آمریکا و کانادا است، این گونه به دلیل مقاومت بالایی که در برابر بیمارگرهای ریشه از خود نشان داده است در علم اصلح نباتات مورد استفاده قرار گرفته و امروزه برای تولید نهال گردو به صورت پیوندی ارقام تجاری را می توان بر این پایه پیوند زده و از بابت مقاومت در برابر بیمارگرهای ریشه مانند پوسیدگی فیتوفتورایی، آرمیلاریایی و نماتدها آسوده خاطر بود.

در هر کشوری مانند ایران نیز از این دست ارقام بومی و محلی وجود دارد که نهالستان در تولید و فروش نهال گردو به صورت پیوندی از آنها استفاده می کنند چرا که این ارقام بومی و محلی می توانند مقاومت بسیار خوبی در برابر اغلب تنشهای زیستی مانند آفات و بیماریها و یا تنشهای غیر زیستی مانند کم آبی و یا سرما و گرما داشته باشند.

کاربردهای درخت گردو:

وقتی از حیوانات اهلی مانند گاو و گوسفند یاد می شود آنها را به عنوان پر فایده ترین حیوانات می شناسیم چرا که می دانیم هیچ قسمتی از این حیوان نیست که قابل استفاده نباشد و تمام تولیدات این حیوانات مورد استفاده انسان قرار می گیرد، در مورد درخت گردو نیز همین موضوع صدق می کند، درختان گردو از پر فایده ترین درختان میوه هستند که در واقع هیچ بخش دور ریختنی نخواهند داشت.

میوه گردو: اولین و شناخته شده ترین قسمت قابل استفاده در درختان گردو میوه ی آنها است، میوه ی گردو را در کل دنیا به دلیل فسفر بالایی که دارد به عنوانمیوه ی افزایش دهنده ی هوش و حافظه می شناسند و از این میوه به صورت خام، بو داده و یا بخشی از غذا، کیک و شیرینی مورد استفاده قرار می دهند.
پوست چوبی میوه: از پوست چوبی میوه می توان در تهیه ی ذغال استفاده کرد، این روزها با داغ تر شدن بحث حفاظت از محیط زیست و قطع نکردن درختان مسن با هدف استفاده از چوب و یا تولید ذغال با وارد کردن دستگاه های تولید ذغال با استفاده از فرآورده های گیاهی مانند پوست چوبی گردو و با نارگیل می توانذغال تهیه کرد بدون اینکه مجبور به قطع درختان جنگلی باشیم.
برگ و پوست سبز گردو: اگر پوست سبز یک گردو را از آن تا به حال جدا کرده باشید می دانید که تولید رنگ بسیار ماندگار و قوی می کندف این رنگ به عنوان یک رنگ گیاهی و سازگار با محیط زیست در رنگرزیها مورد استفاده قرار می گیرد، علاوه بر آن از آنها می توان در تهیه ی کمپوست گیاهی استفاده کرد، کمپوستی که از پوست سبز و برگ گردو به دست می آید به دلیل درصد بالای پتاسیم و فسفر در گردو کمپوست حاصل از آن نیز سر شار از پتاسیم و فسفر خواهد بود، البته باید توجه داشت که این کمپوست را نمی توان در مورد همه ی درختان میوه استفاده کرد چرا که به واسطه ی داشتن ژوگلون باعث خشک شدن درختان حساس می شود.
چوب درخت گردو: درختان گردو از جمله درختان با سن مفید بالا هستند که در کمترین حالت این درختان تا 80 سال باردهی مفید دارند، پس از طی شدن سن مفید درختان رو به زوال گذاشته و به دلیل ضعیف شدن می توانند منبعی برای تجمع آفات و بیماریها باشند بنابراین می توان این درختان را قطع کرده و از چوب آنها استفاده کرد، استفاده از چوب گردو در صنایع چوب و مبلمان سازی به دلیل استحکام بالا طرفداران زیادی دارد، علاوه بر صنعت چوب استفاده از چوب گردو در تولید ذغال بسیار مناسب است، ذغال گردو از بادوام ترین انواع ذغال موجود در بازار است و با قیمت نهال گردو خوبی به فروش می رسد.

ارقام مختلف تجاری گردو:

شاید برای شما جالب باشد بدانید که ایران رتبه ی دوم را از نظر سطح زیر کشت گردو در جهان پس از چین دارد و بنابراین ایران یکی از قطبهای تولید گردو در کل دنیا به شمار می رود، بیشترین میزان تولید گردو در دنیا به ترتیب متعلق به چین، آمریکا، ایران و ترکیه است.

در این مطلب یک نکته ی بسیار مهم قرار دارد و آن اینکه ایران با وجود اینکه از نظر سطح زیر کشت رتبه ی دو را حتی بالاتر از آمریکای پهناور دارد اما از نظر میزان تولید در رتبه ی سوم و پس از آمریکا به خود اختصاص داده است، این موضوع تنها به یک مطلب بسیار مهم و اساسی اشاره دارد و آن این است که باغداران در آمریکا باغات خود را به شیوه ی نوین مدیریت می کنند اما درصد بالایی از باغداری گردو در ایران هنوز بر پایه ی شیوه های سنتی و قدیمی و نیز استفاده از ارقام بومی و محلی کم بازده است.

یکی از اصول باغداری نوین استفاده از ارقام پر بازده و تجاری است، خرید نهال گردو باید حتما در ارقام تجاری و پر بازده صورت بگیرد تا ایران بتواند موقعیت اصلی خود را در تولید جهانی گردو کسب کند.

در این قسمت به معرفی مختصر برخی از ارقام پر بار و تجاری گردو در ایران می پردازیم که به دلیل پیوند خوردن بر پایه های مقاوم مقاومت خوبی نیز در بابر آفات و بیماریها و همچنین شرایط نامساعد محیطی از خود نشان می دهند.

تیپهای مختلف رقم ژنوتیپ پالیز (تیپهای 4 تا 9):

این تیپها همگی به داشتن عملکرد بالا و بین 8 تا 11 تن در هکتار شناخته می شوند، برای اینکه اهیمت بالای این قضیه را درک کنید باید بدانید عملکرد ارقام بومی و محلی به ندرت به دو تن در هکتار خواهد رسید، اما مزیت این ارقام این است که علاوه بر داشتن عملکرد بالا مقاومت بالای ارقام بومی ومحلی را هم داشته و شرایط نامساعد از قبیل آفات و بیماریها باردهی آنها را تهدید نخواهد کرد.

نکته ی بسیار مهم دیگر در مورد این ارقام گردو فاصله ی کاشت کمتر در آنها است، فاصله ی کاشت در ارقام مختلف گردو را معمولا 7متر در نظر می گیرند اما در مورد این ارقام فاصله تا 6 متر هم مناسب بوده و همین سبب افزایش تعداد درخت در واحد هکتار و افزایش باردهی می شود.

گردو چندلر:

این رقم گردو که در آمریکا تولید شده وارداتی بوده و به عنوان نهال گردو پربار و مقاوم به سرما شناخته می شود، فاصله ی کاشت درختان گردو چندلر هفت متر است.

گردو فرنور:

این رقم گردو که در اصل در کشور فرانسه تولید شده است نیز به عنوان رقم گردو پربار و مقاوم به سرما شناخته می شود و برای کاشت ان رعایت اصول اولیه در آماده سازی زمین لازم است، فاصله ی کاشت این رقم گردو 8 متر باید در نظر گرفته شود.

نهال گردو ژنوتیپ برتر:

نام برتر نمایانگر ویژگیهای منحصر به فرد این رقم گردو نسبت به ارقام دیگری است که در شرایط آب و هوایی مشابه کاشته می شوند، رقم گردو برتر مناسب شرایط آب و هوای سردسیری است اما با فاصله ی 6 متر از یکدیگر راندمان 11 و نیم تن در هکتار را عاید کشاورزان می کند، به ندرت رقم گردو مقاوم با این راندان می توان تولید کرد.

نهال گردو اسرائیلی:

خاستگاه این نهال گردو اسرائیل بوده و همانطور که همه می دانیم اسرائیل با داشتن باغات گردو مدرن شناخته شده است و حتی کار برداشت گردو را نیز به صورت مکانیزه انجام می دهند، این رقم گردو به واسطه ی کوتاه تر بودن نسبت به سایر ارقام شناخته می شود و در واقع جثه ی کوچک کار برداشت میوه را برای باغداران ساده تر کرده علاوه بر آن باردهی خوبی نیز دارد.

ارقام متنوع و تجاری دیگری نیز وجود دارند که به راحتی می توانند جایگزین ارقام کم بارده و پر هزینه قدیمی شوند و برای باغداران سود بیشتری را به همراه داشته باشند همانطور که امروزه در بیشتر شهر ها و شهرستانها کار جایگزینی باغات گردو با ارقام تجاری و پر بار در حال اجرا است چرا که به اهمیت برداشت متناسب با سطح زیر کاشت پی برده اند.

کلام آخر:

در این مطلب به زادگاه اصلی درخت گرو اشاره کردیم و دانستیم در واقع یک نقطه ی جهان را نمی توان زادگاه گردو دانست اما چیزی که اهمیت دارد این است که گردو در ایران مانند دیگر مناطق دنیا سابقه ی دیرینه داشته و بنابراین تولید گردو در ایران می تواند به عنوان یک تجارت پر سود به شمار بیاید، همچنین دانستید که ایران با وجود داشتن رتبه ی دوم در سطح زیر کشت گردو در دنیا رتبه ی سوم در تولید گردو را به خود اختصاص داده چرا که در بسیاری از مناطق هنوز به برداشت از ارقام بومی اصرار دارندو این اصرا نه به نفع محیط زیست و بهره برداری غیر مفید از آن است و نه به نفع کشاورز، بنابراین با روی آوردن به کشاورزی نوین باید عملکرد بهتری را از باغات گردو کسب کنیم.