تشخیص انواع خاک کشاورزی

کاشت و پرورش گیاهان و درختان باغی در بستر خاک انجام می­شود و گیاهان عمده نیاز­های اصلی و حیاتی خود را از بستر خاک تامین می­کنند، هر چند امروزه روش­های پرورش و کاشت نوین گیاهان مانند کشت هیدروپونیک نیز ابداع شده و جوابگویی مطلوبی هم دارد اما در مورد درختان باغی همچنان از بسار خاک برای کاشت نهال استفاده می­شود، بنابراین با توجه به اهمیت مطلوب بودن بستر خاک قصد دارین در این مقاله شما را با انوع خاک آشنا کرده و به شما بیاموزیم که کدام نوع خاک برای احداث باغ مناسب­تر خواهد بود.

شناسایی انواع خاک بر اساس ظاهر و ویژگی­های هر کدام:

در مناطق مختلف کشور به واسطه‌ی ویژگی­های اقلیم شناسی خاک هر منطقه ویژگی­های مختص خود را دارد و در بسیاری از موارد حتی می­توان از ظاهر بافت خاک را تا حدی شناسایی کرد، اهمیت مناسب بودن بافت خاک در کاشت درختان برکسی پوشیده نیست و در این راستا بسیاری از کشانی که قصد احداث باغ داشته باشند می­کوشند تا نسبت به وضعیت خاک محل مورد نظر خود به ویژه بافت خاک اطلاعاتی به دست بیاورند تا در صورت نیاز برای اصلاح بافت خاک قبل از احداث باغ اقدام نمایند.

در ادامه ویژگی­های چند دسته از مهم­ترین انواع خاک را که در مناطق کشور ما وجود دارند را به لحاظ ظاهری برای شما شرح خواهیم داد.

• خاک ماسه ای:

یکی از سبک­ترین انواع خاک که در برخی از مناطق کشور وجود دارد خاک ماسه ای است، خاک ماسه ای دارای دانه‌بندی نسبتا درشت بوده و تخلخل پذیری بالایی دارد اما به لحاظ اسیدیته عمدتا اسیدی بوده و میزان آبشویی عناصر غذایی در این نوع خاک بسیار بالا است، در واقع این خاک مواد و عناصر غذایی را زیاد در خود نگه نداشته و عمدتا فقیر است.

شناسایی این خاک به لحاظ ظاهری آسان است، حتما ماسه­های کنار دریا را دیده اید، رنگ و بافت آن را به خاطر بیاورید، خاک ماسه ای همان ترکیب و ظاهر را دارد با این تفاوت که ماسه کنار دریا خالص بوده اما خاک ماسه ای درصد بالایی ماسه دارد و در ترکیب خود انواع دیگر خاک را نیز دارد.

با توجه به فقیر بودن خاک ماسه ای این خاک را برای کاشت درختان نمی­توان استفاده کرد اما برای ریشه دهی قلمه و یا برای جوانه زدن بذور می­توان از این خاک استفاده کرد چرا که آب پای قلمه و یا اطراف بذر مدت زمان زیاد نمانده و سبب پوسیدگی آن­ها نمی­شود.

اصلاح خاک ماسه ای:

چنانچه خاک منطقه‌ی شما درصد بالایی ماسه دارد و می­خواهید در آن زمین درختان میوه بکارید باید بدانید که موفقیت زیادی در پی ندارد مگر اینکه بافت خاک را اصلاح کنید، اصلاح بافت خاک ماسه ای با اضافه کردن کود دامی امکان پذیر است، کود دامی کاملا پوسیده می‌تواند چسبندگی بافت خاک را افزایش داده و از طرفی حاصلخیزی و میزان مواد آلی خاک را نیز افزایش دهد.

از مزیت­های خاک ماسه ای می­توان به گرم شدن سریع­تر خاک در بهار اشاره کرد اما از بدترین ویزگی­های این نوع خاک می­توان به زود خشک شدن و تنش آبی درختان در تابستان و کمبود مواد غذایی آن اشاره کرد، اسیدی بودن و توانایی کم آن در نگهداری آب نیز از دیگر معایب این نوع خاک است که لزوم اصلاح خاک با بافت رسی را به ما یاد آور خواهد کرد.

درست است که خاک ماسه ای برای کاشت درختان مناسب نیست اما علاوه بر جوانه زدن بذر و ریشه دار کردن قلمه از این نوع خاک در کاشت کاهو، گل لاله، توت فرنگی و برخی صیفی جات مانند کدو و فلفل دلمه استفاده شده و راندمان خوبی هم ایجاد می­کند، البته در هر موردی که استفاده می­شود باید به تامین عناصر غذایی به صورت مرتب توجه داشته باشید.

• خاک رسی:

در بسیاری از مناطق کشور خاک از درصد بالای رس برخوردار است، مانند مناطق کویری و بیابانی کشور مانند استان­های یزد، کرمان و اصفهان، ویژگی مهم خاک‌هایی که درصد بالای رس دارند چسبندگی بالای اینگونه خاک­ها است، به همین دلیل است که بزرگ­ترین کارخانه‌های کاشی و سرامیک و تولید سفال ایران در این استان­ها واقع شده است، چسبندگی بالای این خاک برای تولید سفال، کاشی و سرامیک بسیار مناسب است اما در مورد کشاورزی وضع فرق می­کند.

ریشه‌ی درختان و گیاهان زراعی به تخلخل برای نفوذ نیاز دارند و تهویه در اطراف ریشه از اهمیت بالایی برخوردار است، نفوذ آب به خاک­هایی که درص رس بالا دارند به سختی انجام شده و بنابراین ماندگاری آب پای درخت به مدت زمان زیاد اتفاق می­افتد، همین امر سبب افزایش بیمار­های پوسیدگی طقه و ریشه در درختان و گیاهان زراعی، سبزی و صیفی می‌شود.

از ویژگی ظاهری در تشخیص زمینی که درصد رس بالا دارد این است که در هنگام آبیاری آب به سرعت نفوذ نمی کند، در صورتی که بخشی از خاک خیس را در دست فشار دهید به راحتی ذرات ریز این خاک به هم چسبیده و فرم می­گیرد، پس از نفوذ آب و خشک شدن زمین ترک خوردگی زمین از بارزترین ویژگی زمین با درصد رس بالا است.

ترک خوردن خاک برای ریشه درختان تهدیدی جدی به شمار می­رود، خاک رسی به لحاظ اسیدیته غالبا قلیایی بوده و همین امر سبب می­شود برخی از عناصر از دسترس گیاه خارج شده و بلوکه شوند، علاوه بر این موارد خاک رسی در بهار به آهستگی گرم می­شود، اما در کنار معایبی که این قبیل خاک­ها دارند این است که عناصر غذایی را به خوبی در خود نگه داشته و میزان آبشویی عناصر در این خاک­ها بسیار پایین است، از این نوع خاک می­توان در پرورش گیاهانی که به آب زیاد نیاز دارند استفاده کرد.

درختان میوه را می­توانید در صورت اصلاح در این نوع خاک کاشت و به دلیل ویژگی نگهداری مواد و عناصر غذایی رشد بسیار خوبی هم خواهند داشت، شما می­توانید با اضافه کردن مقداری ماسه به این نوع خاک تخلخل‌پذیری را به خاک اضافه کرده و با ضافه کردن کمپوست حاوی میکروب­های مفید به بهبود کیفیت این قبیل خاک­ها کمک کنید.

توجه داشته باشید که در زمان خرید نهال از نهالستان باید اطلاعات کامل در رابطه با بافت خاک زمین خود به کارشناسان ارائه کنید تا بتوانند به بهترین نحو پروسه‌ی اصلاح خاک قبل از احداث باغ را به شما توضیح داده و همینطور بهترین ارقام برای کاشت در این خاک را به شما پیشنهاد دهند.

• خاک سیلتی:

در دو بخش گذشته در رابطه با دو نوع خاک رسی و ماسه ای صحبت کردیم و قطعا این به ذهن شما رسیده که چه خاکی می­تواند ویزگی مثبت هر دو نوع خاک را به همراه داشته باشد یعنی هم نفوذ پذیر باشد و هم قابلیت نگهداری عناصر غذایی را داشته باشد، خاک سیلتی این دو ویژگی را داشته و در واقع می‌توان این خاکرا به عنوان یک خاک حاصلخیز و بسیار مناسب برای کشاورزی معرفی کرد، رنگ این خاک قهوه ای سوخته درست به رنگ قهوه بوده و در زمان خیس بودن هنگامی که در دست بخش از این خاک را در دست فشار دهید نه کاملا به هم می­چسبد نه از هم می­پاشد.

از مزایای این خاک می­توان به قدرت نگهداری آب و مواد غذایی بیشتر از خاک ماسه ای و کمتر از خاک رسی اشاره کرد، اما به دلیل تمایلی که برای فشرده شدن دارد توصیه می­شود که در هنگام خیس بودن خاک از کار کردن روی زمین خود داری کنید، از این نوع خاک برای کاشت برخی از درختان و درختچه­ها به ویزه آنهایی که تمایل به رونده بودن دارند، درختانی که به رطوبت بیشتر احتیاج دارند مانند بید، ذغال اخته سرو و توس اشاره کرد.

• خاک لومی:

زمانی که در رابطه با شرایط مناسب پرورش درختان میوه مطالعه می­کنید در بخش خاک مناسب با واژه‌ی خاک لومی مواجه می­شوید، خاک لومی هر سه ذره رس، ماسه و سیلت را در ترکیب خود داشته و بای کاشت درختان میوه به درجه ای از تکامل رسیده که هدر رفت آب ندارد، هدر رفت عناصر غذایی ندارد، چسبندگی ندارد، تخلخل مناسب و زهکشی مناسب دارد و در واقع حاصلخیز­ترین نوع خاک خاک لومی است.

مزیت خاک­های لومی این است که در تابستان به سرعت خشک نمی­شوند اما برای حفظ نشاط خاک استفاده از کمپوست و مالچ ضروری است.

به دلیل ظرفیت نگهداری بالای آب در خاک لومی نگرانی از بابت تنش خشکی وجود نداشته و به دلیل نفوذ پذیری خوبی که دارد رشد ریشه را محدود نمی­کند، این بافت خاک در کاشت دیم درختان میوه نیز بسیار مناسب است، خاک لومی برای کاشت اغلب درختان میوه، گیاهان زراعی، سبزی و صیفی بسیار مناسب است.

• خاک پیت:

این نوع خاک به واسطه‌ی داشتن رنگ سیاه، زغال سنگ خام و اسیدیته‌ی پایین شناخته می­شود، میزان مواد غذایی در این خاک پایین بوده اما در مقابل سبک و نفوذپذیر است، اسیدیته‌ی پایین این خاک سبب می­شود که از این نوع خاک بتوان برای اصلاح خاک­های قلیایی استفاده ککرد اما در صورتی که بخواهید در این خاک کشت و کار کنید نیاز دارید که مقداری آهک برای متعادل کردن اسیدیته‌ی خاک به آن اضافه کنید.

تجزیه‌ی مواد آلی در این خاک به کندی صورت می­گیرد بنابراین در صورتی که از کود دامی برای افزایش عناصر غذایی استفاده کنید باید بدانید که به زودی در دسترس گیاه قرار نمی­گیرد، به عنوان مثال می­توانید از ترکیب کود دامی با برخی کود­های شیمیایی با جذب سریع استفاده کنید یا در صورت نیاز فوری می­توانید از محلول پاشی برخی عناصر استفاده کنید.

به هر حال در باب کشاورزی در این نوع خاک از اهمیت متعادل کردن اسیدیته با استفاده از آهک نباید غافل شد، در صورتی که خاک منطق هی مورد نظر شما این ویزگی را دارد باید در هنگام مراجعه به مراکز فروش نهال این موضوع را با کارشناسان درمیان گذاشته تا ایشان بتوانند راهنمایی­های لازم برای اصلاح بافت خاک را در اختیار شما قرار دهند.

این خاک با وجود اینکه سبک است اما توانایی و ظرفیت نگهداری آب را داشته و در تابستان به سرعت خشک نمی­شود و علاوه بر آن در بهار نیز خیلی زود گرما را به ریشه منتقل می‌کند، از این خاک می­توان در زراعت حبوبات استفاده کرد، همچنین بری کاشت برخی درختان و درختچه­های زینتی مانند آزالیا و کاملیا مناسب است.

• خاک گچی:

همانطور که از نام این خاک مشخص است خاک گچی در بافت خود ترکیبی از گچ یا سنگ آهک داشته و با داشتن بافت درشت و سنگی مشخص می­شود، به دلیل وجود آهک در آن خاصیت قلیایی داشته و برای اصلاح این نوع خاک باید اصلاح اسیدیته را مورد توجه قرار داد.

معمولا از این نوع خاک برای کشاورزی استفاده نمی شود بلکه از آن برای اصلاح بافت خاک‌های اسیدی استفاده می­شود، این خاک هیچ مزیتی را در کشاورزی نداشته و علاوه بر اسیدیته‌ی بسیار بالا ظرفیت نگهداری آب را هم ندارد، علاوه بر آن از نظر مواد غذایی بسیار فقیر بوده و به هیچ عنوان برای کشاورزی مناسب نیست، در صورت میزان پایین گچ اصلاح آن در شرایط خاص و با انجام عملیات خاص امکان پذیر است.

شناسایی دقیق نوع بافت خاک:

با توجه به اینکه بافت خاک عامل تعیین کننده‌ی بسیار مهمی در کشاورزی است بنابراین اینکه بتوانید تشخیص بدهید خاکی که قرار است در آن باغ احداث کنید یا زراعت کنید چه بافتی دارد، تشخیص بافت خاک در برخی موارد به صورت ظاهری امکان پذیر است اما برای تشخیص دقیق بافت خاک توصیه می­شود با تهیه‌ی پروفیل خاک و نمونه‌ی خاک و ارسال آن به آزمایشگاه خاکشناسی بافت خاک خود را به طور دقیق مشخص کنید.

در صورتی که بتوانید نوع دقیق بافت خاک را تشخیص دهید در زمان مراجعه به نهالستان کارشناسان نهالستان می­توانند به درستی شما را در انتخاب نوع نهال مناسب با نوع بافت خاک شما راهنمایی کنند، در برخی موارد علت تفاوت در قیمت نهال به توانایی نوع نهال و رقم نهال در تحمل نوع خاکی خاص بر می­گردد و کارشناسان نهالستان می­توانند این اطلاعات را در اختیار شما قرار دهند.