راه های تشخیص انواع خاک کشاورزی (بافت خاک)

کاشت و پرورش گیاهان و درختان باغی در بستر خاک انجام میشود و گیاهان عمده نیازهای اصلی و حیاتی خود را از بستر خاک تامین میکنند، هر چند امروزه روشهای پرورش و کاشت نوین گیاهان مانند کشت هیدروپونیک نیز ابداع شده و جوابگویی مطلوبی هم دارد اما در مورد درختان باغی همچنان از بسار خاک برای کاشت نهال استفاده میشود، بنابراین با توجه به اهمیت مطلوب بودن بستر خاک قصد دارین در این مقاله شما را با انوع خاک آشنا کرده و به شما بیاموزیم که کدام نوع خاک برای احداث باغ مناسبتر خواهد بود.

شناسایی انواع خاک بر اساس ظاهر و ویژگیهای هر کدام:

در مناطق مختلف کشور به واسطه‌ی ویژگیهای اقلیم شناسی خاک هر منطقه ویژگیهای مختص خود را دارد و در بسیاری از موارد حتی میتوان از ظاهر بافت خاک را تا حدی شناسایی کرد، اهمیت مناسب بودن بافت خاک در کاشت درختان برکسی پوشیده نیست و در این راستا بسیاری از کشانی که قصد احداث باغ داشته باشند میکوشند تا نسبت به وضعیت خاک محل مورد نظر خود به ویژه بافت خاک اطلاعاتی به دست بیاورند تا در صورت نیاز برای اصلاح بافت خاک قبل از احداث باغ اقدام نمایند.

در ادامه ویژگیهای چند دسته از مهمترین انواع خاک را که در مناطق کشور ما وجود دارند را به لحاظ ظاهری برای شما شرح خواهیم داد.

خاک ماسه ای:

یکی از سبکترین انواع خاک که در برخی از مناطق کشور وجود دارد خاک ماسه ای است، خاک ماسه ای دارای دانه‌بندی نسبتا درشت بوده و تخلخل پذیری بالایی دارد اما به لحاظ اسیدیته عمدتا اسیدی بوده و میزان آبشویی عناصر غذایی در این نوع خاک بسیار بالا است، در واقع این خاک مواد و عناصر غذایی را زیاد در خود نگه نداشته و عمدتا فقیر است.

شناسایی این خاک به لحاظ ظاهری آسان است، حتما ماسههای کنار دریا را دیده اید، رنگ و بافت آن را به خاطر بیاورید، خاک ماسه ای همان ترکیب و ظاهر را دارد با این تفاوت که ماسه کنار دریا خالص بوده اما خاک ماسه ای درصد بالایی ماسه دارد و در ترکیب خود انواع دیگر خاک را نیز دارد.

با توجه به فقیر بودن خاک ماسه ای این خاک را برای کاشت درختان نمیتوان استفاده کرد اما برای ریشه دهی قلمه و یا برای جوانه زدن بذور میتوان از این خاک استفاده کرد چرا که آب پای قلمه و یا اطراف بذر مدت زمان زیاد نمانده و سبب پوسیدگی آنها نمیشود.

اصلاح خاک ماسه ای:

چنانچه خاک منطقه‌ی شما درصد بالایی ماسه دارد و میخواهید در آن زمین درختان میوه بکارید باید بدانید که موفقیت زیادی در پی ندارد مگر اینکه بافت خاک را اصلاح کنید، اصلاح بافت خاک ماسه ای با اضافه کردن کود دامی امکان پذیر است، کود دامی کاملا پوسیده می‌تواند چسبندگی بافت خاک را افزایش داده و از طرفی حاصلخیزی و میزان مواد آلی خاک را نیز افزایش دهد.

از مزیتهای خاک ماسه ای میتوان به گرم شدن سریعتر خاک در بهار اشاره کرد اما از بدترین ویزگیهای این نوع خاک میتوان به زود خشک شدن و تنش آبی درختان در تابستان و کمبود مواد غذایی آن اشاره کرد، اسیدی بودن و توانایی کم آن در نگهداری آب نیز از دیگر معایب این نوع خاک است که لزوم اصلاح خاک با بافت رسی را به ما یاد آور خواهد کرد.

درست است که خاک ماسه ای برای کاشت درختان مناسب نیست اما علاوه بر جوانه زدن بذر و ریشه دار کردن قلمه از این نوع خاک در کاشت کاهو، گل لاله، توت فرنگی و برخی صیفی جات مانند کدو و فلفل دلمه استفاده شده و راندمان خوبی هم ایجاد میکند، البته در هر موردی که استفاده میشود باید به تامین عناصر غذایی به صورت مرتب توجه داشته باشید.

خاک رسی:

در بسیاری از مناطق کشور خاک از درصد بالای رس برخوردار است، مانند مناطق کویری و بیابانی کشور مانند استانهای یزد، کرمان و اصفهان، ویژگی مهم خاک‌هایی که درصد بالای رس دارند چسبندگی بالای اینگونه خاکها است، به همین دلیل است که بزرگترین کارخانه‌های کاشی و سرامیک و تولید سفال ایران در این استانها واقع شده است، چسبندگی بالای این خاک برای تولید سفال، کاشی و سرامیک بسیار مناسب است اما در مورد کشاورزی وضع فرق میکند.

ریشه‌ی درختان و گیاهان زراعی به تخلخل برای نفوذ نیاز دارند و تهویه در اطراف ریشه از اهمیت بالایی برخوردار است، نفوذ آب به خاکهایی که درص رس بالا دارند به سختی انجام شده و بنابراین ماندگاری آب پای درخت به مدت زمان زیاد اتفاق میافتد، همین امر سبب افزایش بیمارهای پوسیدگی طقه و ریشه در درختان و گیاهان زراعی، سبزی و صیفی می‌شود.

از ویژگی ظاهری در تشخیص زمینی که درصد رس بالا دارد این است که در هنگام آبیاری آب به سرعت نفوذ نمی کند، در صورتی که بخشی از خاک خیس را در دست فشار دهید به راحتی ذرات ریز این خاک به هم چسبیده و فرم میگیرد، پس از نفوذ آب و خشک شدن زمین ترک خوردگی زمین از بارزترین ویژگی زمین با درصد رس بالا است.

ترک خوردن خاک برای ریشه درختان تهدیدی جدی به شمار میرود، خاک رسی به لحاظ اسیدیته غالبا قلیایی بوده و همین امر سبب میشود برخی از عناصر از دسترس گیاه خارج شده و بلوکه شوند، علاوه بر این موارد خاک رسی در بهار به آهستگی گرم میشود، اما در کنار معایبی که این قبیل خاکها دارند این است که عناصر غذایی را به خوبی در خود نگه داشته و میزان آبشویی عناصر در این خاکها بسیار پایین است، از این نوع خاک میتوان در پرورش گیاهانی که به آب زیاد نیاز دارند استفاده کرد.

درختان میوه را میتوانید در صورت اصلاح در این نوع خاک کاشت و به دلیل ویژگی نگهداری مواد و عناصر غذایی رشد بسیار خوبی هم خواهند داشت، شما میتوانید با اضافه کردن مقداری ماسه به این نوع خاک تخلخل‌پذیری را به خاک اضافه کرده و با ضافه کردن کمپوست حاوی میکروبهای مفید به بهبود کیفیت این قبیل خاکها کمک کنید.

توجه داشته باشید که در زمان خرید نهال از نهالستان باید اطلاعات کامل در رابطه با بافت خاک زمین خود به کارشناسان ارائه کنید تا بتوانند به بهترین نحو پروسه‌ی اصلاح خاک قبل از احداث باغ را به شما توضیح داده و همینطور بهترین ارقام برای کاشت در این خاک را به شما پیشنهاد دهند.

خاک سیلتی:

در دو بخش گذشته در رابطه با دو نوع خاک رسی و ماسه ای صحبت کردیم و قطعا این به ذهن شما رسیده که چه خاکی میتواند ویزگی مثبت هر دو نوع خاک را به همراه داشته باشد یعنی هم نفوذ پذیر باشد و هم قابلیت نگهداری عناصر غذایی را داشته باشد، خاک سیلتی این دو ویژگی را داشته و در واقع می‌توان این خاکرا به عنوان یک خاک حاصلخیز و بسیار مناسب برای کشاورزی معرفی کرد، رنگ این خاک قهوه ای سوخته درست به رنگ قهوه بوده و در زمان خیس بودن هنگامی که در دست بخش از این خاک را در دست فشار دهید نه کاملا به هم میچسبد نه از هم میپاشد.

از مزایای این خاک میتوان به قدرت نگهداری آب و مواد غذایی بیشتر از خاک ماسه ای و کمتر از خاک رسی اشاره کرد، اما به دلیل تمایلی که برای فشرده شدن دارد توصیه میشود که در هنگام خیس بودن خاک از کار کردن روی زمین خود داری کنید، از این نوع خاک برای کاشت برخی از درختان و درختچهها به ویزه آنهایی که تمایل به رونده بودن دارند، درختانی که به رطوبت بیشتر احتیاج دارند مانند بید، ذغال اخته سرو و توس اشاره کرد.

خاک لومی:

زمانی که در رابطه با شرایط مناسب پرورش درختان میوه مطالعه میکنید در بخش خاک مناسب با واژه‌ی خاک لومی مواجه میشوید، خاک لومی هر سه ذره رس، ماسه و سیلت را در ترکیب خود داشته و بای کاشت درختان میوه به درجه ای از تکامل رسیده که هدر رفت آب ندارد، هدر رفت عناصر غذایی ندارد، چسبندگی ندارد، تخلخل مناسب و زهکشی مناسب دارد و در واقع حاصلخیزترین نوع خاک خاک لومی است.

مزیت خاکهای لومی این است که در تابستان به سرعت خشک نمیشوند اما برای حفظ نشاط خاک استفاده از کمپوست و مالچ ضروری است.

به دلیل ظرفیت نگهداری بالای آب در خاک لومی نگرانی از بابت تنش خشکی وجود نداشته و به دلیل نفوذ پذیری خوبی که دارد رشد ریشه را محدود نمیکند، این بافت خاک در کاشت دیم درختان میوه نیز بسیار مناسب است، خاک لومی برای کاشت اغلب درختان میوه، گیاهان زراعی، سبزی و صیفی بسیار مناسب است.

خاک پیت:

این نوع خاک به واسطه‌ی داشتن رنگ سیاه، زغال سنگ خام و اسیدیته‌ی پایین شناخته میشود، میزان مواد غذایی در این خاک پایین بوده اما در مقابل سبک و نفوذپذیر است، اسیدیته‌ی پایین این خاک سبب میشود که از این نوع خاک بتوان برای اصلاح خاکهای قلیایی استفاده ککرد اما در صورتی که بخواهید در این خاک کشت و کار کنید نیاز دارید که مقداری آهک برای متعادل کردن اسیدیته‌ی خاک به آن اضافه کنید.

تجزیه‌ی مواد آلی در این خاک به کندی صورت میگیرد بنابراین در صورتی که از کود دامی برای افزایش عناصر غذایی استفاده کنید باید بدانید که به زودی در دسترس گیاه قرار نمیگیرد، به عنوان مثال میتوانید از ترکیب کود دامی با برخی کودهای شیمیایی با جذب سریع استفاده کنید یا در صورت نیاز فوری میتوانید از محلول پاشی برخی عناصر استفاده کنید.

به هر حال در باب کشاورزی در این نوع خاک از اهمیت متعادل کردن اسیدیته با استفاده از آهک نباید غافل شد، در صورتی که خاک منطق هی مورد نظر شما این ویزگی را دارد باید در هنگام مراجعه به مراکز فروش نهال این موضوع را با کارشناسان درمیان گذاشته تا ایشان بتوانند راهنماییهای لازم برای اصلاح بافت خاک را در اختیار شما قرار دهند.

این خاک با وجود اینکه سبک است اما توانایی و ظرفیت نگهداری آب را داشته و در تابستان به سرعت خشک نمیشود و علاوه بر آن در بهار نیز خیلی زود گرما را به ریشه منتقل می‌کند، از این خاک میتوان در زراعت حبوبات استفاده کرد، همچنین بری کاشت برخی درختان و درختچههای زینتی مانند آزالیا و کاملیا مناسب است.

خاک گچی:

همانطور که از نام این خاک مشخص است خاک گچی در بافت خود ترکیبی از گچ یا سنگ آهک داشته و با داشتن بافت درشت و سنگی مشخص میشود، به دلیل وجود آهک در آن خاصیت قلیایی داشته و برای اصلاح این نوع خاک باید اصلاح اسیدیته را مورد توجه قرار داد.

معمولا از این نوع خاک برای کشاورزی استفاده نمی شود بلکه از آن برای اصلاح بافت خاک‌های اسیدی استفاده میشود، این خاک هیچ مزیتی را در کشاورزی نداشته و علاوه بر اسیدیته‌ی بسیار بالا ظرفیت نگهداری آب را هم ندارد، علاوه بر آن از نظر مواد غذایی بسیار فقیر بوده و به هیچ عنوان برای کشاورزی مناسب نیست، در صورت میزان پایین گچ اصلاح آن در شرایط خاص و با انجام عملیات خاص امکان پذیر است.

شناسایی دقیق نوع بافت خاک:

با توجه به اینکه بافت خاک عامل تعیین کننده‌ی بسیار مهمی در کشاورزی است بنابراین اینکه بتوانید تشخیص بدهید خاکی که قرار است در آن باغ احداث کنید یا زراعت کنید چه بافتی دارد، تشخیص بافت خاک در برخی موارد به صورت ظاهری امکان پذیر است اما برای تشخیص دقیق بافت خاک توصیه میشود با تهیه‌ی پروفیل خاک و نمونه‌ی خاک و ارسال آن به آزمایشگاه خاکشناسی بافت خاک خود را به طور دقیق مشخص کنید.

در صورتی که بتوانید نوع دقیق بافت خاک را تشخیص دهید در زمان مراجعه به نهالستان کارشناسان نهالستان میتوانند به درستی شما را در انتخاب نوع نهال مناسب با نوع بافت خاک شما راهنمایی کنند، در برخی موارد علت تفاوت در قیمت نهال به توانایی نوع نهال و رقم نهال در تحمل نوع خاکی خاص بر میگردد و کارشناسان نهالستان میتوانند این اطلاعات را در اختیار شما قرار دهند.

کلام آخر:

دانستید که در صورت رعایت اصول اولیه‌ی کاشت گیلاس امکان کاشت این درختان در حیاط خانه وجود دارد اما در نظر داشته باشید که اطلاعات شما در این زمینه محدود است و با انتخاب نهالستان معتبر برای خرید نهال میتوانید از مزیت مشاوره‌ی رایگان حتی پس از کاشت نهال در حیاط منزل در صورت لزوم بهره مند شوید.