بررسی بیماری موزاییک درخت سیب (پیشگیری و درمان)

در برخی از باغات سیب علائم زردی موزائیک بروی برگهای درختان ظاهر می شود که باغداران را نگران کرده و باغداران به فکر راه درمان برای این مشکل هستند، در این مقاله شما را با عامل ایجاد کننده ی این عارضه و راه های کنترل و یا پیشگیری از ایجاد این علائم آشنا خواهیم کرد پس با ما همراه باشید.

عامل بیماری موزائیک درختان سیب:

عامل بیماری ویروسی است با نام Apple Mosaic Virus(AMV) که دارای پیکره ای کروی و ژنوم ssRNA تک رشته و چهار قسمتی است، این ویروس با ورود به درخت میزبان در محل ورود شروع به تکثیر کرده و علائم موزائیک را در برگ درختان سیب ایجاد می کند.

نحوه ی ایجاد علائم بیماری ویروسی:

در بیماری های ویروسی مانند بیماریهای قارچی و باکتریایی عامل بیماری از غذا و یا فرآورده ی آماده ی گیاهی تغذیه نمی شود بلکه ویروس تنها برای تکثیر خود به آنزیم ها و کارخانه ی پروتئین سازی سلول میزبان احتیاج داد، پیکره ی ویروس ترکیبی از چربی و پروتئین است اما خود ویروس قادر به ساختن این ترکیب نبوده و باید ژنوم خود را در اختیار ریبوزوم ها و آنزیمهای درون سلول میزبان قرار دهد و آنها را وادار کند تا برای او کار کنند.

در این شرایط کارخانه ی پروتئین سازی و آنزیمهای سلول میزبان به جای اینکه برای توسعه و رشد و نمو سلولی گیاه به کار رود برای رشد و تکثیر ویروس به کار می رود، این اولین ضربه ای است که ویروس به سلول میزبان وارد می کند همین نیز دلیلی می شود بر کلروز شدن سلولهای میزبان، ضربه ی دومی که ویروس به سلول میزبان می زند این است که زمانی که ویروس به تعداد زیاد درون یک سلول تکثیر شود دیواره ی سلولی را تخریب کرده و به سلول مجاور نفوذ می کند.

تخریب سلول و هجوم به سلول مجاور سبب می شود در هر جهتی که ویروس وارد می شود درون سلول ایجاد بیماری کرده و پس از تخریب دیواره آن سلول علائم زردی و کلروز را نشان دهد و همین امر سبب می شود که زردی در بیماری ویروسی حالت موزائیکی و یا سلول به سلول به خود بگیرد.

نکته ی جالب در مورد نحوه ی بیماری زایی در بیماریهای ویروسی این است که ویروس به ندرت سبب مرگ گیاه میزبان می شود مگر اینکه ویروسی بقای خود را با سیستم انتقال خود تضمین کرده باشد، در صورتی که یک ویروس قابلیت انتقال ضعیفی داشته باشد نمی تواند منجر به مرگ میزبان شود چرا که با مرگ میزبان خود نیز از بین می رود، اما چنانچه یک ویروس طی تکامل قابلیت انتقال با ناقل و یا روشهای دیگر را کسب کرده باشد می تواند منجر به مرگ میزبان اول نیز بشود.

به همین دلیل است که علائم بیماری ویروس موزائی کسیب در حد موزائیک کلروز باقی مانده و سلولهای کلروز شده حتی به ندرت نکروز و سوخته می شوند، در واقع ویروس سلول برگ سیب را برای بقای خود زنده نگه می دارد.

علائم بیماری موزائیک سیب:

معمولا نامگذاری علمی بیماریهای ویروسی بر مبنای میزبان و علائمی است که ایجاد می کنند و در نهایت هم هر ویروس علائم با علائم اختصار مختص خود که بر اساس نام میزبان و علائم گذارده شده است شناخته می شود، علائمی که این بیماری ویروسی ایجاد می کند در نام آن قرار دارد و علائم موزائیک در برگهای آلوده بارزترین علائم این بیماری است، این بیماری قدرت سیستمیک شدن ضعیفی دارد اما در صورتی که به میوه ی سیب منتقل شود می تواند علائم بدشکلی و موزائیک در میوه را نیز ایجاد کند که سبب کاهش بازار پسندی در میوه ی سیب می شود.

نحوه ی ایجاد خسارت:

بیماری ویروسی با توجه به اختلالی که در متابولیسم میزبان ایجاد می کند می تواند منجر به ضعف درخت میزبان خود شود و در نهایت ایجاد علائم موزائیک کلروز در برگها سبب می شود برگها نتوانند به خوبی فتوسنتز انجام دهند و در نهایت با ایجاد ضعف شدید در درختان می تواند تا 50 درصد خسارت به باردهی درخت ایجاد کند.

انتقال بیماری به باغ و درخت سالم:

بیماری ویروسی موزائیک سیب مسیر انتقالی خاصی به جز پیوند زدن نداشته و انتقال بیماری با حشرات ناقل، با دست و ابزار کارگران و یا با استفاده از بذر به اثبات نرسیده است، با توجه به اینکه تنها راه انتقال این بیماری از طریق پیوند است بنابراین تنها راه انتقال بیماری به باغ استفاده از پیوندک آلوده خواهد بود، این در واقع می تواند نقطه ی ضعف ویروس و نقطه ی قوت برای باغداران در مسیر کنترل بیماری ویروسی به شمار رود.

نکته ی بسیار مهم در مورد این بیماری این است که این بیماری در درخت سیب ممکن است مدت زمانی به صورت کمون و بدون علائم باقی بماند و یا اینکه خرید نهال سیب در فصل زمستان و انتقال آن به زمین در شرایطی که برگ ندارد به شما این امکان را ندهد که از طریق علائم متوجه بیمار بودن نهال شده و آن را خریداری کنید.

بنابراین نکته ی بسیار مهمی که وجود دارد این است که در زمان خرید نهال سیب از سالم بودن آن اطمینان داشته باشید، با توجه به بی برگ بودن نهال در زمان خرید و انتقال و همچنین دوره ی کمون بیماری بنابراین تنها راه اثبات سالم بودن نهال انجام آزمایش سرولوژیکی و یا آزمایش PCR است که با این آزمایش همه ی ما در دوره ی همه گیری بیماری ویروسی کرونا آشنایی پیدا کردیم.

این آزمایشات هزینه بر بوده و تنها در آزمایشگاه های مجهز گیاهپزشکی انجام می شود، آزمایشگاه هایی که ممکن است شما باغداران به آن دسترسی نداشته باشید اما نهالستانها و مراکز فروش نهال سیب معتبر برای اینکه برای نهال خود گواهی سلامت دریافت کنند به این آزمایشگاه ها دسترسی داشته و این آزمایشات را باید در مورد نهالهای خود انجام دهند تا در نهایت با عبور از آزمایشات مختلف کارشناس گیاهپزش معتمد به ایشان گواهی سلامت نهال را اعطا کند.

تنها راه برای شناسایی نهال سالم سیب این است که باغداران نهالهای پیوند خورده ی سیب را تنها از نهالستانهای معتبری خریداری کنند که برای نهال سیب خود گواهی سلامت دریافت کرده باشند، ممکن است به دلیل گذراندن آزمایشات هزینه بر قیمت نهال سیب که این گواهی را داشته باشد بیشتر از نهال سیب بدون گواهی سلامت باشد اما باغدارن بهتر است هزینه ی واکاری و حذف نهالهای خریداری شده و آلوده را حساب کرده و ببینند که به صرفه تر است که نهال گواهی دار خریداری کنند.

کنترل بیماری ویروس موزائیک سیب:

بیماریهای ویروسی درون بدن گیاهان مانند بدن جانوران عمل نمی کنند، بیماریهای ویروسی درون بدن جانوران با سیستم دفاعی بدن مواجه شده تقویت سیستم دفاعی تنها راه عملی برای از بین بردن ویروس خواهد بود، اما درون بدن گیاهان سیستم دفاعی مانند جانوران وجود ندارد و بنابراین گیاه میزبان تا آخر عمر بیمار می ماند و یا اینکه اگر بیماری ویروسی گیاهی قابلیت انتقال داشته باشد میزبان را به سرحد مرگ می کشاند.

با توجه به اینکه این بیماری تنها از طریق پیوند منتقل می شود بنابراین شانس انتقال آن در باغ به درختان سالم نزدیک به صفر است و بنابراین نگرانی برای باغداران از این لحاظ ایجادنمی کند اما درخت آلوده باردهی مکفی نداشته و نمی تواند به اندازه ی یک درخت سالم باردهی داشته باشد در حالی که همان هزینه را در پی دارد.

بنابراین برای باغداران به صرفه است که پس از تایید بیماری ویروسی درخت بیمار را حذف کرده و با یک نهال گواهی دار و سالم جایگزین کنند تا بیماری خسارتی به میزان باردهی باغ سیب در واحد هکتار و سود دهی باغ وارد نکند.

لازم به ذکر است که ارقامی مانند نهال سیب گرانی اسمیت و گلدن دلیشز به این بیماری حساس هستند و حساس بودن به بیماری ویروسی به این معنا است شدت خسارت در آنها بالا تر بوده هر چند منجر به مرگ درخت نشود و کاهش باردهی شدید تری را در پی خواهد داشت، بنابراین در زمان خرید نهال سیب ارقام ذکر شده دقت بیشتری را در سلامت ویروسی نهال به خرج دهید.

بیماری کتابی شدن تنه و شاخه ی درخت سیب:

این بیماری نیز یک بیماری ویروسی است که به دلیل شایع بودن آن و شباهتی که به لحاظ انتقال و درمان با بیماری ویروسی موزائیک سیب دارد در این مقاله به آن اشاره خواهیم کرد.

تمام نکاتی را که در رابطه با نحوه ی بیماریزایی و ایجاد خسارت در مورد بیماری ویروس موزائیک سیب بیان کردیم در مورد این بیماری نیز صدق می کند در واقع سیستم ایجاد بیماری در بیماریهای ویروسی یکسان است اما چیزیکه در آنها متفاوت است نوع میزبان، نحوه ی انتقال و علائم بیماری خواهد بود.

علائم بیماری کتابی شدن شاخه و تنه:

علائم بیماری در نام این ویروس قرار دارد، فلت و پهن شدن شاخه ها و تنه ها از مهمترین علائم بیماری ویروسی کتابی شدن بوده و در مواردی شاخه هایی که پهن شده اند ترک بر می دارند، فلت شدن شاخه به آوند ها فشار وارد کرده و مانع از انتقال درست آب و مواد غذایی درون شاخه ها می شود.

از طرفی در برخی شرایط ممکن است ایجاد علائم موزائیک در برگ، بد شکلی میوه و یا در نهایت کاهش عملکرد درخت سیب و همچنین پیچ خوردن شاخه ها را به دنبال داشته باشد.

نحوه ی انتقال بیماری ویروسی کتابی شدن شاخه و تنه ی درخت سیب:

این بیماری نیز مانند بیماری ویروسی موزائیک سیب به طور عمده به وسیله ی پیوند منتقل می شود، اما نکته ی بسیار مهم این است که این بیماری قابلیت انتقال با ناقلین را نیز داشته و حشرات مکنده می توانند به عنوان ناقل این بیماری ویروسی عمل کنند.

کنترل بیماری کتابی شدن تنه و شاخه های سیب:

این بیماری را نیز تنها با خرید نهال سالم و گواهی شده می توانید کنترل کنید و در نظر داشته باشید که این بیماری ویروسی تنها در یک درخت در باغ شما باقی نمانده و به محض خرید نهال آلوده این بیماری می تواند با کمک حرات ناقل به درختان سالم در باغ شما سرایت پیدا کند.

این بیماری جایی خطرناک می شود که می تواند با توجه به شرایط اقلیمی منطقه بین یک تا 15 سال به صورت کمون باقی بماند، کمون بودن بیماری به این معنا است که ویروس وجود دارد و با ناقل منتقل می شود اما علائم را بروز نمی دهد، بنابراین انتقال یک نهال آلوده می تواند در دوره ی کمون موجب آلوده شدن همه ی باغ شود و ناگهان پس از چند سال باغدار متوجه شود که درصد بالایی از درختان باغ او مبتلا به ویروس کتابی شدن تنه و شاخه شده اند.

با توجه به توضیحات داده شده بیش از پیش به اهمیت خرید نهال سیب سالم و گواهی دار پی می برید وبنابراین تنها راه کنترل این بیماری خرید نهال سالم و گواهی دار در باغ است و با توجه به قابلیت انتقال با ناقل باید در باغی که یک درخت آلوده مشاهده می شود علاوه بر حذف درخت دارای علائم نسبت به کنترل آفات به ویژه آفات مکنده در باغ هر چه سریعتر اقدام کنید.

حذف درخت بیمار باید هر چه سریعتر انجام شود چرا که درخت بیمار درمان نشدنی بوده و باقی ماندن آن در باغ تنها شانس ابتلای دیگر درختان را افزایش خواهد داد، ضمن اینکه باردهی درخت بیمار تا 50 درصد کاهش پسدا کرده و نگهداشتن آن اصلا مقرون به صرفه نخواهد بود.

کلام آخر:

با توجه به نحوه ی عملکرد بیماریهای مهم ویروسی موزائیک سیب و کتابی شدن شاخه و تنه ی درخت سیب دریافتید که تنها راه کنترل این بیماریهای ویروسی پیشگری از ورود آنها به باغ با خرید نهال سالم است و با توجه به دوره ی کمونی که این دو بیماری می توانند داشته باشند توجه به علائم برای تشخیص بیمار بودن و یاسالم بودن درخت کفایت نمی کند، تنها راه تشخیص سلامت نهال انجام آزمایشات گیاهپزشکی است که نهالستانها آنها را انجام داده و نهال را در صورت تایید سلامت همراه با گواهی سلامت به باغداران عرضه می کنند.

در صورتی که برای خرید نهال سیب و یا توضیحات تکمیلی در رابطه با این دو بیماری نیاز به دریافت مشاوره داشته باشید مشاوران ما به صورت مستقیم با شما در ارتباط بوده و به پرسشهای شما عزیزان پاسخ می دهند.