بحران آب یکی از معضلات مهم و اساسی کشور در سال‌های اخیر است و از عوامل ایجاد کننده این بحران می‌توان به کاهش میزان بارندگی سالانه، تغییرات اقلیمی، استفاده‌ی بی رویه از منابع آبی سطحی و زیرزمینی، فرونشست زمین و غیره در کشور اشاره کرد. و از آن جایی که بخش کشاورزی یکی از مصرف کننده‌های بزرگ آب در کشور است بنابراین باید رویکردی جدیدی به این موضوع داشت و اقداماتی اساسی در این راستا انجام داد.
یکی از این اقدامات در بخش کشاورزی، تغییر الگوی کاشت است و باید کشت دیم را جایگزین کشت آبی کرد و از محصولاتی استفاده کرد که هم در برابر خشکی و کم آبی مقاوم هستند و هم ارزش اقتصادی بالایی دارند در همین راستا سعی داریم به معرفی درختان میوه مناسب برای کشت دیم بپردازیم.
کاشت دیم یا دیم کاری به کشتی می‌گویند که محصول با استفاده از نزولات جوی آبیاری شود و هیچ گونه آبیاری مصنوعی و توسط انسان صورت نمی‌گیرد. دیم کاری یک روش باستانی و سنتی در مناطق خشک و بیابانی است که معمولا اراضی استپ مانند و کوهپایه‌ایی به این روش کشت می‌شوند.
معمولا از گیاهانی در کاشت دیم استفاده می‌کنند که دارای چنین ویژگی‌هایی باشند:
در دیم کاری آبیاری گیاهان وابسته به میزان بارش سالانه است از همین رو باید همان میزان آبی که از طریق بارندگی در دسترس گیاه قرار می‌گیرد بتوان به مدت طولانی حفظ کرد تا گیاه مدت زمانی کمتری در معرض تشنگی قرار بگیرد به همین منظور می‌توان اقدامات زیر را انجام داد از جمله:
بهتر است در مناطق کوهستانی که شیب زمین زیاد است به جای کاشت گیاهان زراعی مانند گندم و جو، باغات میوه دیم احداث کرد اگرچه میزان تولید و درآمد باغات دیم کمتر از باغات آبی است اما در مقایسه با درآمد گندم و جو بیشتر است و دردسر کمتری نیز دارد بنابراین با احداث باغ به صورت دیم می‌توان با کم‌ترین هزینه، بیشترین سود را بدست آورد.
برای احداث باغ به صورت دیم بایستی اصول و نکاتی را رعایت کرد تا میزان ریسک و خسارت را به حداقل میزان ممکن رساند بنابراین قبل از شروع کار باید یک سری عوامل را بررسی کرد از جمله:
مکانی که برای احداث باغ دیم در نظر گرفته می‌شود باید ویژگی‌های جغرافیایی آن را مورد بررسی قرار داد به این معنی که مکان مورد نظر در چه عرض جغرافیایی قرار گرفته است زیرا معمولا مناطق مرتفع‌تر با عرض جغرافیایی بالاتر، مناطق پر بارشی هستند و اقلیم معتدل‌تری دارند همچنین باید حداقل و حداکثر دما سالانه، میزان و نحوه‌ی توزیع بارش، ارتفاع منطقه از سطح دریا، جهت شیب زمین را مورد بررسی قرار داد.
مهمترین نکته‌ای که برای احداث باغات دیم باید در نظر گرفت انتخاب نهال مناسب است که بتواند در برابر تنش‌های محیطی به خصوص تنش کم آبی مقاوم باشد در غیر این صورت از بین خواهد رفت همچنین باید نیاز سرمایی، عمر مفید نهال، طول دوره رشد نهال نیز بررسی شود.
معمولا نهال‌هایی که برای کشت دیم استفاده می‌شوند بایستی دارای سیستم ریشه‌ای قوی و تاج کوتاه اما کشیده (به جای پهن) باشند زیرا این ویژگی‌ها به نهال کمک می‌کند که هم آب را اعماق خاک جذب کنند و هم سطح تبخیر و تعرق آن کاهش یابد.
همان طور که در بالا اشاره شد در اراضی دیم باید عملیات خاک ورزی عمیق‌تر انجام گیرد و سله‌ها خاک شکسته شود و در صورت نیاز جهت تقویت و اصلاح خاک، کود مناسب در حین خاک ورزی به خاک افزوده شود تا آب بتواند بهتر در خاک نفوذ پیدا کند و تا مدت‌ها درون خاک حفظ شود. در صورتی که خاک مرغوبیت لازم را نداشته باشد می‌توان بخشی از خاک‌های سطحی را برداشت و با مقداری خاک مرغوب جایگزین کرد.
با توجه به نوع درخت، نوع زمین و شرایط اقلیمی منطقه باید فواصل کاشت را مشخص کرد و به دلیل این که اراضی کوهستانی و شیب دار معمولا برای کشت دیم در نظر گرفته می‌شوند از همین رو باید در این اراضی فواصل کاشت کمتر از اراضی مسطح و بدون شیب باشد.
زمانی را باید برای کاشت در نظر گرفت که نهال دچار تنش به خصوص تنش گرمایی و کم آبی نشود زیرا نهال‌های جوان هنوز کوچک و آسیب پذیرند هستند بنابراین با توجه به اقلیم منطقه بهتر است نهال‌ها از پاییز تا اواخر زمستان غرس شوند.
به منظور افزایش کارایی و سازگاری ریشه‌ی نهال می‌توان آن را با قارچ‌های مایکوریز تلقیح کرد تا بتواند بهتر عناصر غذایی را از خاک جذب کند. حتما قبل از کاشت باید ریشه را با محلول پرالیناژ یا قارچکش ضدعفونی کرد و در زمان کاشت نیز باید ابعاد چاله را کمی بیشتر از اندازه ریشه در نظر گرفت تا ریشه بتواند به خوبی در آن گسترش پیدا کند و در کف آن مقداری کود دامی پوسیده شده ریخت سپس نهال را دورن چاله غرس کرد.
برای این که نهال بهتر در خاک مستقر شود می‌توان آن را با تانکر آبیاری کرد تا رطوبت لازم جهت استقرار و رشد در اختیار آن قرار گیرد همچنین می‌توان جهت کاهش سرما زدگی و جلوگیری از خسارت جوندگان، تنه اصلی نهال را با گونی یا کیسه پلاستیکی پوشاند.
بعد از کاشت نهال می‌توان سطح خاک را مالچ پاشی (معنی لغوی مالچ یعنی پوشش) کرد. مالچ پاشی با هدف کاهش تبخیر آب، کاهش سله بندی خاک، افزایش فعالیت میکروارگانیسم‌های مفید خاک، جلوگیری از رشد علف‌های هرز، تثبت ماسه‌های روان، کاهش رواناب ها و جلوگیری از فرسایش خاک انجام می‌گیرد. برای مالچ پاشی می‌توان از انواع مختلف مالچ‌ها استفاده کرد که شامل:
برای این که از هدر رفت آب باران در کشت‌های دیم جلوگیری شود می‌توان در زمان احداث باغ، در نحوه‌ی طراحی آن تغییراتی اعمال کرد به این معنی که آبی که از بالا دست حرکت می‌کند بتواند بخشی از آن پای هر نهال نفوذ کند و بخشی دیگر آن به سمت نهال‌های پایین دستی هدایت شود که برای این منظور می‌توان پشته‌ای در قسمت پایین دست نهال تعبیه کرد.
حال که با نحوه‌ی احداث باغات دیم آشنا شدید می‌توان از چندین درخت استفاده کرد که قابلیت کاشت به صورت دیم را دارند این درختان شامل:
انگور یکی از محصولات باغی با ارزش است که میوه‌ی آن علاوه بر تازه خوری کاربردهای زیادی دارد و می‌توان از آن در تهیه سرکه، کشمش، شیره و غیره بهره برد. این درخت در بسیاری از نقاط کشور که در ارتفاع 1000 تا 1600 متری از سطح دریا قرار دارند (همانند استان فارس، کردستان، آذربایجان و غیره) به صورت دیم کشت می‌شود و می‌تواند بازه‌ی دمایی 15- تا 40 درجه سانتی گراد را تحمل کند.
برای خرید نهال انگور اینجا کلیک کنید.
یکی از ارقام انگور که قابلیت کشت به صورت دیم را دارد رقم انگور سیاه سردشت شرابی است که در حدود 100 سال عمر می‌کند و نزدیک به 4 تن در هر هکتار باردهی دارد.
انجیر یکی از مهمترین درختانی است که در اغلب نقاط کشور به صورت دیم پرورش داده می‌شود که معمولا این نقاط در فاصله 0- 1800 متری از سطح دریا قرار گرفته‌اند که بارزترین نمونه آن در کشور منطقه استهبان است و کیفیت انجیر استهبان در حدی بالاست که به خارج از کشور نیز صادر می‌شود.
درخت انجیر استهبان 10 تا 13 تن در هر هکتار محصول تولید می‌کند که قیمت هر کیلوی آن در بازارهای جهانی در حدود 15 تا 25 دلار است.
بیشتر بخوانید : خرید نهال انجیر
بادام یکی از درختان میوه، با ارزش اقتصادی بالا است که قادر است خشکی و کم آبی را تحمل کند همچنین می‌تواند دمای 25- تا 45 درجه سانتی گراد را تحمل کند و می‌توان آن را در مناطق به ارتفاع 700 تا 2500 متر از سطح دریا کاشت به شرطی که نیاز سرمایی آن به میزان 100 تا 500 ساعت برآورده شود.
هر درخت بادام در طی عمر 40 الی 50 ساله خود 15 تا 20 کیلوگرم محصول می‌دهد بنابراین کشت دیم آن توجیه اقتصادی دارد، ارقامی مانند بادام آذر خوشهای، بادام تونو و بادام سوپرانو برای کاشت دیم مناسب هستند.
همچنین برای خرید نهال بادام کلیک کنید.
فندق از دیگر دانه‌های روغنی خوش طعم و مقوی در سبد آجیل به حساب می‌آید و در مناطقی که میزان بارندگی آن‌ها در ماه‌های گرم سال 800 میلی لیتر با پراکنش یکنواخت است و تا ارتفاع 1200 متری از سطح دریا قرار دارند مناسب برای کشت فندق به صورت دیم هستند از همین رو استان گیلان با داشتن چنین اقلیمی، 85 درصد فندق کشور را تولید می‌کند.
ارقامی مانند رقم قزوین و رقم امپراطورسیا اورژانی نیاز آبی کمی دارند و می‌تواند شرایط خشکسالی را تحمل کنند از همین رو می‌توان آن‌ها را به صورت دیم کشت کرد.
زیتون درختی کم توقعی است و می‌تواند در برابر خشکی و کم آبی مقاومت کند و در مناطقی در ارتفاع 1500-0 متری از سطح دریا قرار گرفته‌اند و میزان نزولات جوی آن‌ها 400 الی 600 میلی متر با توزیع یکنواخت است می‌توان زیتون را به صورت دیم پرورش داد و ارقامی از زیتون مانند رقم زیتون زرد، زیتون کنسروالیا، روغنی و ماری را می‌توان به صورت دیم کاشت کرد.
درختچه گل محمدی یکی درختچه‌های زینتی و دارویی مقاوم به کم آبی است و گلستان‌های آن در کاشان به صورت دیم پرورش داده می‌شوند. این درختچه زیبا از مقاومت بالایی در برابر سرما برخوردار است و بازه‌های دمایی 35- تا 35 +درجه سانتی گراد را می‌تواند تحمل کند از همین رو مناسب مناطقی با ارتفاع 2300- 850 متر از سطح دریا است.
رقم گل محمدی دیم مناسب برای کاشت در مناطقی است که ذخایر آبی کمی دارند. با کاشت گل محمدی در هر هکتار می‌توان 3 تن گل برداشت کرد و به درآمدی در حدود 36 میلیون توان دست پیدا کرد.
درختچه زرشک بومی کشورمان است و ایران بزرگترین تولید کننده آن در دنیا است. این درختچه به خوبی می‌تواند خشکی و کم آبی را تحمل کند و در مناطق کوهستانی که از بارندگی مناسبی برخوردار هستند می‌توان آن را به صورت دیم کشت کرد. در کشت دیم می‌توان از ارقامی مانند زرشک بی دانه قائنات، زرشک بی دانه سیاه و زرشک بی دانه پفکی به دلیل نیاز آبی بسیار کم استفاده کرد.
عناب یکی از درختان مقاوم است که می‌تواند در خاک های خشک و فقیر رشد کند در عین حال خسارت کمی به آن وارد شود. این درختچه بازه‌های دمایی 38- تا 45 درجه سانتی گراد را می‌تواند تحمل کند و در مناطق به ارتفاع 2200-0 متر از سطح دریا قابلیت کاشت دارد و متوسط عملکرد آن در کشت دیم معادل 339 کلوگرم در هکتار است. عناب سیرجان و عناب بیرجند ارقامی هستند که معمولا به صورت دیم کاشت می‌شوند.
سماق درختی نور پسند است و از مقاومت خوبی در برابر گرما و خشکی بر خوردار است و در مناطقی که آب و هوای گرم و خشک دارند به خوبی رشد می‌کند این درخت قادر به تحمل بازه‌ی دمایی 6- تا 35 درجه سانتی گراد است
یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد سنجد مقاومت بالا به خشکی و کم آبی است از دیگر ویژگی‌های آن زود بازده بودن، مقاومت به آفات و بیماری‌‌ها، خواص داروئی و تولید مواد اولیه برای برخی از صنایع است از همین رو گزینه‌ایی مناسب برای کاشت به صورت دیم است. رقمی سنجد حاج حسینی درختی مقاوم به خشکی است که می‌توان آن را به صورت دیم کاشت کرد.
نتیجه گیری
کشورمان از نظر جغرافیایی در یکی از خشک‌ترین نقاط دنیا واقع شده است و از آن جایی که بخش زیادی از افراد جامعه در بخش کشاورزی فعال هستند از همین رو بخش زیادی از منابع آبی کشور به فعالیت‌های کشاورزی اختصاص داده شده است پس با ترویج کاشت دیم در بین باغداران می‌توان از میزان آب مصرفی در کشور کاست.
در همین راستا یکی از سیاست‌های سازمان جهاد کشاورزی این است که کاشت دیم و کاشت گیاهان مقاوم به کم آبی را در بین کشاورزان ترویج داد و در پی این سیاست، نهالستان‌های که زیر نظر این سازمان فعالیت می‌کنند با تولید و فروش نهال‌هایی مقاوم به خشکی و با تشویق باغداران به خرید نهال‌های مقاوم در رفع معضل کم آبی کمک شایانی کرده‌اند از سیاست‌ها دیگر این سازمان کاهش قیمت نهال مقاوم به کم آبی است تا این نهال‌ها در باغداران رواج پیدا کند.
مقالات مرتبط
![نهالستان: خرید نهال با بهترین قیمت [فروش نهال 1402]](https://bartarnahal.ir/wp-content/uploads/2023/05/logo-3-copy.webp "نهالستان: خرید نهال با بهترین قیمت [فروش نهال 1402]"){kind=logo}
نظرات کاربران