درخت زیتون - از کاشت تا برداشت

درخت زیتون – از کاشت تا برداشت

درخت زیتون یکی از درختان مهم و معروف در مناطق مدیترانه است، این درخت بومی مناطق جنوب اروپا، شمال آفریقا و خاورمیانه است و به دلیل مقاومت بالایش در برابر خشکی و شوری خاک، در زمین‌های فقیر به راحتی رشد می‌کند، درخت زیتون به ارتفاع تا 10-15 متر می‌رسد، در حالت طبیعی دارای شاخه‌ها و گل‌ها و برگ‌ها است؛ میوه اصلی این درخت زیتون است که در رنگ‌های مختلفی از سبز کمی تا سیاه‌ رنگ دیده می‌شوند.

زمان باردهی زیتون ممکن است بین 3 تا 8 سال نهادینه شود و در سال‌های بعد به صورت منظم تا 100 کیلوگرم میوه تولید می‌کند؛ میوه زیتون به صورت شور یا شیرین مصرف شده و از آن برای تهیه روغن زیتون نیز استفاده می‌‌کنند، روغن زیتون یکی از روغن‌های سالم و مفید بوده و مواد مغذی مختلفی مانند ویتامین E، فیبر، فولیک اسید و آنتی‌اکسیدان‌ها را در خود جای داده است، ادامه مقاله از کاشت تا برداشت میوه زیتون را به طور کامل به شما توضیح خواهیم داد.

مناطق کاشت زیتون در ایران

اقلیم مناسب برای مناطق کاشت نهال زیتون در ایران عبارتند از مناطقی با زمستان‌های نسبتا ملایم (دمای حداقلی حدود 5-10 درجه سانتی گراد) و تابستان های گرم و خشک (دمای حداکثری حدود 35-40 درجه سانتی گراد)؛ زیتون نیاز به رطوبت هوایی نسبتا کم دارد و در برابر خشکی هوا و تنش‌های آبی سیستم دفاعی قوی دارد.

در مناطق با تابستان‌های مرطوب و یا زمستان های سرد، رویش و میوه دهی زیتون کاهش می‌یابد، از این رو در قسمت‌های شمال غربی کشور ایران خرید نهال زیتون و کاشت آن برای سرمایه گذاری اصلاً توصیه نمی‌شود، زیتون نیازمند حداقل 1800 ساعت تابش خورشید در سال است.

با در نظر گرفتن این عوامل، برخی از مناطقی که در جهان برای کاشت زیتون مناسب هستند عبارتند از بخش های جنوبی اروپا، شمال آفریقا، جنوب آسیا مانند ایران و عراق، غرب آسیا مانند ترکیه و سوریه، استرالیا و آمریکای جنوبی؛ البته کشاورزان کشور ایران در سال‌های گذشته از احداث باغ زیتون رضایت زیادی دارند.

کشور ایران دارای شرایط آب و هوایی و خاکی متنوعی است که مناسب برای کاشت درخت زیتون هست، در سال‌های گذشته تنوع نهال زیتون ارائه شده توسط نهالستان‌ها نیز افزایش پیدا کرده است، برخی از مکان‌هایی که برای کاشت درخت زیتون در ایران مناسب هستند عبارتند از:

استان فارس: فارس به عنوان یکی از مهمترین مناطق زراعی در کشور، برای کاشت درخت زیتون بسیار مناسب است، مناطقی مانند شیراز، مرودشت و داراب برای کاشت زیتون بسیار مناسب هستند.
استان البرز: نواحی قزوین و کرج از استان البرز نیز به عنوان مناطقی که برای کاشت زیتون مساعد هستند شناخته شده‌اند.
استان‌های جنوبی: مناطقی مانند خوزستان و فارس جنوبی دارای شرایط آب و هوایی مساعدی برای کاشت زیتون هستند.
استان مازندران: مناطق سواحلی استان مازندران مانند تنکابن و نور شرایطی را برای کاشت زیتون فراهم می‌کنند.

توجه داشته باشید که شرایط آب و هوایی، خاکی و فرهنگی هر منطقه ممکن است تأثیری بر محصول و کیفیت نهایی زیتون داشته باشد، بنابراین قبل از شروع به احداث باغ زیتون در یک منطقه مشاوره علمی و تخصصی از مهندسین کشاورزی و کارشناسان نهالستان لازم است.

بیشتر بخوانید: آبیاری درخت زیتون

آماده سازی باغ برای خرید نهال زیتون و‌ کاشت آن

برای آماده سازی باغ برای کاشت نهال زیتون، شما می‌توانید مراحل زیر را انجام دهید، البته قبل از مطالعه مراحل احداث باغ زیتون حتماً جدول زیر را مطالعه کنید:

نام علمی زیتون	نام علمی: Olea europaea
نام گیاه شناسی	زیتون Olive
خانواده	خانواده زیتونیان
نوع گیاه	پسته یک درخت بوده و از میوه آن روغن زیتون به دست می‌آید
نوع خاک برای کاشت	خاکی که دارای زهکشی خوب بوده و بافت آن شنی و لومی باشد
PH	بهترین گزینه خاک‌های خنثی و یا قلیایی هستند چون باعث عملکرد بهتر درخت زیتون می‌شوند.
زمان گلدهی	اواسط فصل بهار
منشأ پیدایش	نهال پسته اولین بار در جنوب اروپا و شمال آفریقا شناخته شده است
مهمترین نکته رشد	قرارگیری در معرض نور خورشید، رسیدگی به هرس و کوددهی
بیماری‌ها	زغال سیاه زیتون، لکه سفید زیتون، کنه، پشه زنبور زن
بهترین روش تکثیر در ایران	برپایه قلمه
گرده افشان	نخیر نیاز ندارد، تک پایه دو جنسی است.
مقدار باردهی	در هر هکتار حداقل ۶ الی ۸ تن

یک مکان انتخاب کنید که شرایط اقلیمی و خاکی مناسب برای رشد زیتون داشته باشد، زیتون به طور کلی نیاز به آفتاب بیشتری دارد، بنابراین مکانی را انتخاب کنید که در طول روز به طور کامل نور آفتاب ببیند.
خاک را بررسی کنید تا مطمئن شوید که شاخص‌های pH مناسب را دارد، نهال زیتون بیشتر در خاک با pH بین 6 تا 7 رشد می‌کند، در صورت لزوم، با استفاده از مواد تغذیه و تنظیم pH، خاک را تغییر دهید.
گودالی با اندازه حدود 50×50 سانتیمتر و عمق 50 سانتیمتر در حفر کنید، اگر خاک باغ خیلی سنگین است، زهکشی عمیق باغ را به هیچ عنوان فراموش نکنید.
خاک ورزی قبل از خرید نهال زیتون مهم است، برای این کار از مخلوطی از کمپوست، کود حیوانی پوسیده یا شیر گاو یا از 3 یا 4 کیلاز کلسیم نیترات استفاده کنید، خاک را با این مواد مخلوط کرده و دوباره در چاه بریزید.
نهال زیتون را با دقت در چاه کاشت کنید، مطمئن شوید که سیستم ریشه به درستی در خاک قرار دارد و سپس خاک را به دور نهال فشار دهید تا به خوبی پوشش داده شود.
نهال را بعد از کاشت به خوبی آبیاری کنید؛ در ادامه، هر هفته یا دو هفته یک بار باغ زیتون را آبیاری کرده و همواره خاک را مرطوب نگه دارید.
پس از کاشت نهال، بهتر است نهال را از بادها و سرما محافظت کنید، می‌توانید با استفاده از پلاستیک نهال را پوشش دهید؛ از کودهای زیستی و تخصیصی استفاده کنید تا خاک را حاوی عناصر غذایی لازم باشد.

با انجام این مراحل، با یک باغ آماده برای کاشت نهال زیتون خواهید داشت. بسته به منطقه زمانی و شرایط اقلیمی، پس از مدتی می‌توانید از نهال‌ها محصول برداری کنید.

نگهداری از درخت زیتون

وقتی که مرحله کاشت به پایان رسید شما به مرحله داشت وارد می‌شوید باید از نهال‌های تازه کاشته شده و یا نهال‌های بارور و مسن باغات خود به خوبی نگهداری کنید مراحل نگهداری از درخت زیتون یک باغ زیتون عبارتند از:

۱) سمپاشی درخت زیتون

سمپاشی درخت زیتون به منظور کنترل آفات و بیماری‌ها انجام می‌شود و می‌توان به روش‌های زیر برای سمپاشی باغات زیتون اقدام کرد:

استفاده از سموم شیمیایی: در این روش، انواع سموم شیمیایی که برای کنترل آفات و بیماری‌ها مناسب هستند، بر روی درختان زیتون پاشیده می‌شوند، انتخاب سموم باید بر اساس نیازهای منطقه و نوع آفت یا بیماری شایع در منطقه بوده و از باید دستورالعمل استفاده از هر سمی را به دقت رعایت کرد.
استفاده از سموم آلی: سموم آلی مانند آب پنیره، آب جوانه و اسانس گیاهان می‌توانند جایگزین سموم شیمیایی باشند، این سموم کمتر به درختان زیتون آسیب می‌رسانند و تأثیرات محیطی کمتری دارند.
استفاده از راهکارهای زیستی: مصرف حشرات‌کش‌های زیستی می‌تواند به جایگزینی مناسب برای سموم شیمیایی باشد؛ میکروارگانیسم‌ها، مثل باکتری‌های بچه و قارچ‌ها، به عنوان حشرات‌کش‌های زیستی استفاده می‌شوند.
پیشگیری و تعادل زیستی: واقعیت این است که برخی از آفات و بیماری‌ها می‌توانند به عنوان نمادی از عدم تعادل در محیط باشند، با حفظ تعادل زیستی و بهبود شرایط رشد درختان زیتون، امکان بروز آفات و بیماری‌ها را در محدوده قابل قبولی نگه داشت.

مهمترین نکته در سمپاشی درختان زیتون، انجام آن در زمان مناسب، شناختن فعالیت‌های دوره‌ه‌ای بالقوه آفات و بیماری‌ها، استفاده از دستورالعمل‌های مناسب برای هر آفت و بیماری، برای موفقیت در سمپاشی ضروری است.

۲) کود دهی درخت زیتون

کود دهی درختان زیتون یک عملیات مهم در مراقبت از این درختان و بهبود عملکرد آنها بوده و کارشناسان به هنگام فروش نهال زیتون بر این فرایند تاکید زیادی دارند، در زیر روش‌های کوددهی درختان زیتون را بررسی می‌کنیم:

تحلیل خاک: قبل از شروع به کوددهی درختان زیتون، درخت‌ها را بررسی کرده و وجود هر گونه نیاز خاصی را تشخیص دهید، این تشخیص شامل بررسی رنگ، بافت و سطح خاک می‌شود؛ در صورت نیاز می‌توانید نمونه خاک را برای آزمایش به مراکز مختص‌ تحقیقاتی ارسال کنید.
اعمال کود آلی: کود آلی می‌تواند خاک را تغذیه کرده و عناصر غذایی لازم برای رشد درختان زیتون فراهم کند، کودهای کمپوست، کود پوسیده دامی یا کود مرغ را روی خاک اعمال کنید.
کود شیمیایی: در صورتی که نیاز از کودهای شیمیایی و معدنی نیز استفاده کنید، می‌توانید کودهایی با اندیس اصلاح جهت تامین عناصر غذایی مورد نیاز درختان زیتون اعمال کنید؛ این کودها شامل نیتروژن (N)، فسفر (P)، پتاسیم (K) و عناصر معدنی دیگری باشند.

زمان کوددهی برای درختان زیتون مهم بوده و بهترین زمان برای کوددهی فصل بهار است که جوانه‌ها شروع به رشد کرده‌اند و آماده برداشت محصول هستند؛ حتماً پیش از هرگونه کوددهی، درختان زیتون را آبیاری کنید تا خاک آب کشیده و از سوختگی ریشه جلوگیری شود.

۳) هرس درخت زیتون

هرس درخت زیتون به منظور تعادل دادن به رشد درخت، افزایش تولید میوه، اصلاح شکل درخت و تخلیه کردن از بیماری‌ها و آفات انجام می‌شود، روش‌های مختلفی برای هرس درختان زیتون وجود دارد، ولی روش متداول شامل مراحل زیر است:

هرس درخت در فصل زمستان: این نوع هرس عمدتاً برای تعدیل شکل درخت و کاهش رشد عمودی درخت انجام می‌شود؛ در این روش، شاخه‌های عمودی اضافی و ضعیف که تولید موثری ندارند بریده می‌شوند، شاخه‌هایی که به داخل درخت روییده‌اند و باعث می‌شوند نور مناسبی برای سایر شاخه‌ها و میوه‌ها وجود نداشته باشد نیز بریده می‌شوند.
هرس درخت در فصل بهار: در این فصل، هدف اصلی هرس افزایش تولید میوه است، در این روش، شاخه‌های پیر و آسیب دیده، شاخه‌های تک به تک که توانایی تولید میوه را ندارند و شاخه‌های جمع شده که باعث ساییدگی بیش از حد برگ‌های بالاتر است بریده می‌شوند؛ به منظور افزایش نور و هوا رسانی به شاخه‌ها و کاهش میزان آلودگی احتمالی، شاخه‌های با حالت صاف و زاویه حداقل ۴۵ درجه بریده می‌شوند.
هرس درخت در فصل تابستان: در این فصل، هدف اصلی هرس به خاطر تهویه درخت و شاخه‌ها است، شاخه‌هایی که در یکدیگر تنیده شده‌اند شاخه‌های خشک بدون بار همچنین پاجوش‌هایی که از کنار توقه درخت رشد کرده‌اند را حذف می‌کنند تا درخت انرژی کامل را به میوه‌های سرشاخه برساند.

با انجام هرس درست و به موقع، درختان زیتون پر انرژی شده و تولید میوه بهبود می‌یابد، هرس باید با استفاده از ابزارهای تیز و اندازه مناسب انجام شود تا به درختان زیتون آسیب وارد نشود، مراقب باشید در حین هرس، صدمه به درخت زیتون وارد نکرده و باعث زخمی شدن تنه آن نشوید.

انواع نهال زیتون

در ادامه شما را به انواع نهال زیتون سازگار با مناطق مختلف کشور ایران آشنا می‌کنیم، در نهالستان‌های معتبر بیشتر از ۱۱ رقم از نژادهای بومی و غیربوومی نهال زیتون به کشاورزان عرضه می‌شود که ما در این جدول شش محصول پر فروش نهال زیتون را به شما معرفی می‌کنیم:

نام درخت	طول عمر	پایه	میزان باردهی	نیاز آبی در یک ماه	اصالت
زیتون خوراکی	۷۹	قلمه	۶ الی ۸ تن	دو بار آبیاری عمقی یک بار آبیاری سطحی	ایران
نهال زیتون آمریکایی	۹۰	قلمه	۷ الی ۸	دو بار آبیاری عمقی	آمریکا
نهال زیتون پیکودو	۸۵	قلمه	۶ الی ۷ تن	دو بار آبیاری عمقی یک بار آبیاری سطحی	آمریکا
نهال زیتون سیاه	۶۰	قلمه	۶ الی ۶/۵ تن	دو بار آبیاری عمقی دو بار آبیاری سطحی	آمریکا
نهال زیتون ماری	۷۰	قلمه	۷ الی ۸ تن	دو بار آبیاری عمقی	آمریکا
نهال زیتون سوری	۶۰	قلمه	۶ الی ۸ تن	دو بار آبیاری عمقی	سوریه

آفات درخت زیتون

باغات زیتون به دلیل شرایط اقلیمی و انواع خاک‌ها، به برخی آفات و بیماری‌ها حساس هستند، برخی از آفات و بیماری‌های مخرب باغات زیتون عبارت‌اند از:

انواع آفات درخت زیتون عبارتند از:

کنه زیتون: این کنه‌ها برگ‌ها را به صورت زنگوله‌های کوچک خورده و باعث ریزش برگ‌ها می‌شوند.
پشه‌زن زنبوری زیتون: این حشرات به طور مستقیم روی میوه‌ها سوراخ‌های عمیق ایجاد کرده و باعث خرابی میوه‌ها می‌شوند.
لاروهای شته‌زدایی زیتون: این لاروها از شاخه‌ها و برگ‌ها غذا می‌گیرند و باعث ریزش برگ‌ها و ضعف درخت می‌شوند.

انواع بیماری‌های قارچی و باکتریایی درخت زیتون عبارتند از:

آبله‌صدفی زیتون: این بیماری باعث تشکیل پوسته‌های صدفی بر روی برگ‌ها و میوه‌ها می‌شود.
انگبین زیتون: این بیماری باعث مرگ شاخه‌های جوان درخت می‌شود.
لکه سفید زیتون: این بیماری باعث تشکیل لکه سفید روی زمینه سبز برگ‌ها می‌شود.
زغاله سیاه زیتون: این بیماری باعث تغییر رنگ سبزی برگ‌ها به سیاهی می‌شود و مانع از فتوسنتز درخت زیتون می‌شود.

برای مقابله با آفات و بیماری‌ها، رعایت قوانین بهداشتی، خرید نهال زیتون بر پایه قلمه، نظم در مدیریت باغ، کاهش استرس درختان، مصرف متعادل کودها و استفاده از سموم زیتون‌ دوست، از جمله راهکارهای موثر هستند؛ مراقبت منظم و نظارت کامل بر باغ قطعاً پیشگیری از آفات و بیماری‌ها را تسهیل می‌کند.

کلام آخر

با توجه به موارد فوق شما باید قبل از خرید نهال زیتون اطلاعات علمی بیشتری در مورد آن به دست آورده و از سازگار بودن نهال زیتون با منطقه خود اطمینان داشته باشید، کارشناسان نهالستان در تمام روزهای هفته آماده پاسخگویی به سوالات شما در زمینه احداث باغ تجاری و مدرن زیتون هستند.