یکی از مکانیزیم‌هایی که طبیعت برای بقا در اختیار گیاهان و جانوران قرار داده، مکانیزم تکثیر یا ازدیاد است و هر موجودی که بتواند به بهترین شکل این کار را انجام دهد، شانس خود را برای بقا افزایش داده است در غیر این صورت از چرخه طبیعت حذف خواهد شد.
گیاهان با قدمت چند میلیون سال ثابت کرده‌اند که بهترین مکانیزم تکثیر را در طی روند تکامل بدست آورده‌اند و می‌توانند به صورت جنسی و غیر جنسی تکثیر پیدا کنند، که سبب ایجاد تنوع در گونه‌های مختلف آن شده است، درخت پسته یکی از این گونه‌ها است که برای انسان بسیار ارزشمند بشمار می‌رود.
با توجه به ارزش اقتصادی بالا درخت پسته، روش صحیح تکثیر و پرورش آن اهمیت بسزایی دارد و بایستی ارقام پربار آن را به شیوه صحیح و اصولی تکثیر کرد تا بتوان بالاترین بازدهی را بدست آورد.
درخت پسته یکی از درختان مثمر و پرطرفدار است که از میوه آن به عنوان آجیل و تنقلات استفاده می‌شود و خاصیت بسیاری دارد و به دلیل مرغوبیت و کیفیت بالای پسته ایران، این محصول به کشور‌های اروپایی و همسایه صادر می‌شود و ارز آوری بالایی برای کشور دارد.
منشا دیرینه درختان پسته در آسیای میانه و منطقه خاورمیانه است و در کشورهایی مانند ایران، ترکمنستان، سوریه و غرب افغانستان رشد می‌کنند جنگل‌های خودرو پسته در شمال شرقی کشور همچون سرخس تا تربت جام دیده می‌شوند و هم اکنون در شهرهایی مانند رفسنجان، زرند، شهر بابک، سیرجان، یزد و اصفهان و …کاشت پسته انجام می‌پذیرد. در واقع مناطقی که زمستان‌های سرد و تابستان‌های گرم و خشک دارند، برای کاشت و پرورش این محصول مناسب‌تر هستند.
ارقام مختلف درخت پسته به صورت درخت و درختچه رشد می‌کنند و برگ‌های آن کوچک و بصورت مرکب شانه‌ای هستند، این درخت در فصل پاییز با آغاز سرما خزان می‌کند و به دلیل داشتن ریشه قوی که به صورت عمودی درون خاک نفوذ می‌کند، می‌توانند خشکی و کم آبی را تحمل کند.
درخت پسته دو پایه است و بنابراین گل‌های نر و ماده بر روی دو درخت مجزا ظاهر می‌شوند، گل‌های هر دو پایه به صورت خوشه‌ای دیده می‌شوند اما گل‌های نر متراکم‌تر و فشرده تر از گل‌های ماده بر روی گل آذین نمایان می‌شوند، گل‌های نر فاقد گلبرگ و غده تولید شهد هستند و در نتیجه گرده افشانی بدون دخالت زنبور عسل و با کمک باد صورت می‌گیرد و بایستی در بین فواصل کاشت نهال پسته، به ازای هر 10 الی 15 نهال ماده یک نهال نر جهت تولید گرده قرار داد.
گل‌های ماده باید ظرف دو روز بارور شوند، در غیر این صورت از رنگ سبز به قهوه‌ای تغییر رنگ می‌دهند، خشک شده و می‌ریزند و در صورت بارور شدن، میوه پسته به شکل خوشه بر روی شاخه یکساله جانبی تشکیل می‌شود.
میوه درخت پسته بصورت شفت است که دانه آن خوراکی و دارای دو پوست است که پوست بیرونی نرم و علفی و به راحتی جدا می‌شود اما پوست درونی سخت و سفت است اما نیاز به شکستن ندارد و به اصطلاح، خندان و باز است. درخت پسته در سن 5 سالگی شروع به میوه دهی می‌کند و در سن 10 الی 12 سالگی به باردهی اقتصادی می‌رسد.
ازدیاد و تکثیر درخت پسته به روش‌های گوناگون از جمله کاشت بذر (تکثیر جنسی)، پیوند زدن، خوابانیدن، و کشت بافت (تکثیر غیر جنسی) انجام می‌گیرد، که نحوه انجام هر کدام از آن‌‌ها با یکدیگر متفاوت است در این مقاله قصد داریم با روش‌های تکثیر درخت پسته آشنا شویم که پیشنهاد می‌شود با ادامه این مطلب همراه شوید.
کاشت بذر پسته به دلیل تفرق صفات، تنوع ژنتیکی بالا، بروز صفات نامرغوب در بذر و دوره رشدی نونهالی طولانی، کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد و بیشتر برای تولید پایه بذری، استفاده در برخی از تحقیقات علمی و کاشت تفننی در منزل از این روش استفاده می‌کنند.
در اواخر زمستان و اوایل پاییز بذرهای پسته به مدت 24 ساعت در آب بخیسانید بعد از گذشت این مدت مجددا بذرها را با آب شستشو دهید و با قارچ کش بنومیل یا تیرام به نسبت 3 در هزار و یا هیپوکلرید سدیم (وایتکس) به مدت 5 تا 10 دقیقه ضدعفونی کنید و بعد درون کیسه یا حوله به مدت 4 تا 5 روز قرار دهید باید مرتبا آن را مرطوب نگه داشت تا بذرها شروع به جوانه زنی کنند.
دمای مناسب برای جوانه زنی بذرهای پسته 20 تا 30 درجه سانتی گراد است و قدرت جوانه زنی بذرهای ارقام مختلف پسته با یکدیگر متفاوت است و جوانه زنی بستگی به میزان سختی پوست بذر یا آندوکارپ دارد و بعد از عمل جوانه زنی بهتر است بذرها را با قارچکش بنومیل به نسبت 4 در هزار ضدعفونی کرد و بعد از جوانه زنی نوبت به کاشت بذر می‌رسد که در ایران به دو صورت انجام می‌گیرد.
روش اول کاشت بذر درون گلدان است که در اواخر شهریور ماه یا اوایل اسفند ماه و در گلخانه انجام می‌گیرد که بعد از یک سال نهال‌ها به زمین اصلی منتقل می‌شوند.
روش دوم کاشت بذر به طور مستقیم در زمین اصلی و در اواسط تا اوایل فروردین ماه انجام می‌شود که عده‌ای از باغداران بر این باورند با اینکه رشد نهال در این روش نسبت به نهال‌های گلدانی کندتر است اما بعد از 2 تا 3 سال ریشه‌های قوی‌تری نسبت به نهال‌های گلدانی دارند.
پیوند زنی رایج‌ترین روش تکثیر درخت پسته است زمانی که از کاشت بذر و یا نهال در زمین اصلی 2 الی 3 سال گذشت و قطر و اندازه نهال برای پیوند زنی مناسب شد اقدام به انجام پیوند جوانه (کوپیوند) می‌کنند و زمان مناسب برای کوپیوند از ابتدای اردیبهشت تا اواخر تیر ماه است و در نواحی بادخیز از کوپیوند لوله‌ای و در برخی نواحی از کوپیوند شکمی بهره می‌برند.
3 روش پیوند زنی شامل پیوند اسکنه، لوله‌ای و شکمی در ایران کاربرد دارد و در گذشته روش پیوند شکمی و اسکنه رواج داشته است اما امروزه کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد و در حال حاضر 99 درصد از درختان پسته به روش پیوند لوله‌ای تکثیر می‌شوند زیرا سرعت عملیات و درصد جوش خوردن پایه و پیوندک بالا است.
انتخاب پایه مقاوم و مناسب برای پیوند زنی بسیار مهم است و در ایران غالبا از پسته اهلی ورا به عنوان پایه استفاده می‌شود همچنین از بنه باغی، پسته بادامی، سرخسی و رقم قزوینی نیز برای پایه به کار گرفته می‌شود.
زمان مناسب برای پیوند زدن نهال پسته از اواخر اردیبهشت تا اوایل خرداد است در این زمان دمای هوا معتدل است و پوست درخت به راحتی تشکیل می‌شود.
از دیگر روش‌های تکثیر غیر جنسی قلمه زدن است که معمولا از درختانی که از طریق بذر تکثیر پیدا کرده‌اند، قلمه گیری می‌کنند در این روش از شاخه‌های 2 ساله با قطر 1 سانتی متر قلمه‌ای به طول 15 تا 20 سانتی متر تهیه می‌کنند و به دلیل داشتن دوره رشدی کوتاه و عدم تفرق صفات روشی مناسب برای تولید نهال پسته است و این نهال‌ها را به عنوان پایه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در این روش شاخه‌های جوان و منعطف که در نزدیکی سطح زمین قرار دارند به سمت خاک خم می‌کنند و پوست برخی از قسمت‌های شاخه را خراش می‌دهند و بر روی آن خاک می‌ریزند تا این نواحی ریشه دار شوند بعد از ریشه دهی باید شاخه را از درخت مادری جدا کرد و نهال‌های حاصل از این روش در مکان دیگری کاشته شود، این روش کاربرد کمتری دارد.
کشت بافت روشی نوین برای تکثیر گیاهان است و در واقع نوعی تکثیر غیر جنسی به شمار می‌رود زیرا بخش کوچکی از بافت رویشی گیاه اصلی را جدا می‌کنند و از آن تعداد زیادی گیاهچه کامل تولید می‌کنند که این امر در شرایط آزمایشگاهی استریل و غنی از مواد غذایی زیر نظر محققان و تکنسین‌های مجرب انجام می‌گیرد.
با اینکه این روش هزینه بر است اما دارای مزایا زیادی است که می‌توان به تکثیر سریع نهال در فضای کم، تولید نهال‌های سالم و عاری از بیماری، تولید نهالهایی یکنواخت از نظر ژنتیکی و کوتاه بودن دوره رشد نونهالی اشاره کرد.
این روش بیشتر برای تکثیر پایه پسته مورد استفاده می‌گیرد و در ایران کمتر کاربرد دارد اما این روش تکثیر در ترکیه و آمریکا به خوبی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
باغداران زیادی به دلیل ارزش اقتصادی درخت پسته علاقه به کاشت و پرورش آن دارند بنابراین باغداران برای اینکه بتوانند بیشترین بهره اقتصادی را از این درخت بدست آورند باید نهالهایی از پسته را تهیه کنند که به روش صحیح تکثیر پیدا کرده‌اند و سازگاری بالایی با شرایط نامساعد محیطی دارند به همین منظور باید نهالهایی که به صورت اصلاح شده یا پیوندی تکثیر شده‌اند را تهیه کرد.
به باغداران توصیه می‌شود برای خرید نهال پسته، سراغ نهالستان‌هایی بروند که زیر نظر سازمان جهاد کشاورزی فعالیت دارند و دارای مجوز از سوی این سازمان هستند زیرا تولید و فروش نهال را به صورت تخصصی انجام می‌دهند و هر گونه نهال پسته‌ای را که بخواهید به صورت تضمینی به شما عرضه می‌کنند قیمت نهال پسته در این نهالستان‌ها بر اساس کیفیت و روش تولید آن ارزش گذاری می‌شود.
در مجموع می‌توان گفت برای کسب بیشترین سود از این درخت اقتصادی، انتخاب بهترین نهال آن اهمیت ویژه‌ای دارد به شرطی که به صورت صحیح و اصولی تکثیر شده باشد.
مقالات مرتبط
![نهالستان: خرید نهال با بهترین قیمت [فروش نهال 1402]](https://bartarnahal.ir/wp-content/uploads/2023/05/logo-3-copy.webp "نهالستان: خرید نهال با بهترین قیمت [فروش نهال 1402]"){kind=logo}
نظرات کاربران