در بسیاری از مناطق کشور خاک از بافت سفت برخوردار است و برای باغداران در این مناطق این سوال مطرح می شود که آیا خاک سفت برای باغداری ایجاد مشکل می کند یا خیر؟ در صورتی که خاک سفت برای باغداری ایجاد مشکل می کند چگونه می توان آن را اصلاح کرد؟
در این مقاله قصد داریم به این پرسشها پاسخ دهیم پس با ما همراه باشید.
خاک سفت در واقع همان خاک با بافت رسی است که در بیشتر مناطق مرکزی کشور این نوع بافت خاک وجود دارد، برای اینکه تشخیص بدهیم خاک سفت برای کشاورزی و باغداری مناسب است یا خیر باید ویژگیهای آن را با دقت مورد بررسی قرار دهیم، در ادامه ویژگیهای خاک سفت از منظر کشاورزی را مورد بررسی قرار می دهیم.
یکی از مهمترین ویژگیهایی که خاک مناسب برای باغداری و کشاورزی باید داشته باشد میزان تهویه و تخلل خاک است، ریشه ی درخت برای رشد و جذب اکسیژن از خاک نیاز به فضای متخلخل در اطراف خود دارد و در صورتی که این فضا برای ریشه فراهم نباشد نمی تواند به خوبی رشد کند، این ویژگی به ویژه در سالهای اول رشد درخت در خاک برجسته می شود چرا که به استقرار هر چه بهتر نهال تازه کاشته شده کمک خواهد کرد.
در خاکی که دارای بافت سفت است ذرات بسیار ریز هستند، ذرات ریزی که ممکن است اندازه ی آنها از 0.075 میلیمتر تجاوز نکند پس از آبیاری با قدرت به هممی چسبند و همین امر سبب ایجاد خاصیت سفت بودن بافت خاک می شود، چسبیدن ذرات به هم و ریز بودن آنها باعث می شود که این بافت خاک خلل و فرج کافی برای ایجاد تهویه نداشته باشد و از این رو نمی تواند برای رشد درختان و استقرار موفقیت آمیز آنها مطلوب باشد.
خاکی که دارای بافت سفت است در دور بعدی آبیاری به دلیل اینکه ذرات آن با قدرت به هم چسبیده و تخلخل پایینی دارند اجازه ی نفوذ آب را نمی دهند، آب روی سطح خاک با بافت سفت برای مدت زمان طولانی باقی می ماند و پس از اینکه به آهستگی در بافت رویی خاک نفوذ کرد با ایجاد خلل و فرج جزئی می تواند به خاک نفوذ کند.
اما به دلیل اینکه سرعت نفوذ آب در این خک پایین است در فصول گرم سال درصد زیادی از آب قبل از جذب از روی خاک بخار شده و علاوه بر آن به دلیل اینکه این خاک اجازه ی نفوذ آب به عمق و را نمی دهد آب در لایه های بالایی باقی مانده و درصد زیادی از آب جذب شده نیز از سطوح بالایی تبخیر می شود و هدر رفت آب نیز در این نوع بافت خاک زیاد خواهد بود.
بنابراین سرعت نفوذ کم آب در خاک با بافت سفت علاوه بر اینکه سبب هدر رفت بخش زیادی از آب آبیاری می شود نمی تواند آب کافی را برای درخت در فواصل آبیاری تعیین شده تامین کرده و درخت زودتر از زمان انتظار دچار تشنگی می شود.
همانطور که پیش تر نیز گفته شد این نوع بافت خاک تنها در لایه های بالایی اجازه ی نفوذ آب را می دهد و بخش زیادی از آب که در لایه های بالایی نفوذ کرده است از طریق تبخیر از دسترس خارج می شود و از این رو ظرفیت نگهداری آب در این نوع خاک به شدت پایین است، ظرفیت نگهداری آب در خاک به نوعی در تعیین فواصل آبیاری موثر بوده و در صورتی که ظرفیت نگهداری آب پایین باشد باغدار نیاز دارد تا فواصل آبیاری را کوتاهتر کند و به همین دلیل میزان مصرف آب در این نوع خاک کشاورزی به شدت افزایش پیدا می کند.
یکی دیگر از ویژگیهایی که خاک مناسب برای کشاورزی باید داشته باشد این است که بتواند عناصر غذایی را در خود برای مدت زمان طولانی نگه دارد و آنها را در اختیار گیاه قرار دهد، عناصر غذایی برای اینکه بتوانند توسط ریشه جذب شوند باید در ابتدا در آب حل شوند، از آنجایی که سرعت نفوذ آب در این نوع خاک پایین است و آب به ندرت می تواند از این بافت خاک عبور کرده و به عق برود بنابراین عناصر غذایی که در خاک وجود دارد به ندرت از طریق حل شده و به کمک آب از دسترس گیاه خارج می شود و از این رو این نوع بافت خاک به لحاظ تغذیه ای برای درخت ایجاد مشکل نمی کند.
اما در نظر داشته باشید که زمانی که عنصر در خاک وجود داشته باشد ولی آب به آن نرسد تا بتواند حل شده و از طریق ریشه جذب شود وجود عنصر در خاک تقریبا بی ارزش خواهد بود، بنابراین این نوع بافت خاک به لحاظ تغذیه ای نیز درخت را دچار ضعف می کند هر چند زمانی که شما آزمایش تجزیه ی خاک را انجام می دهید می بینید که عناصر غذایی در آن وجود دارد.
یکی از ویژگیهایی که خاک با بافت سفت و رسی دارد این است که به دلیل چسبندگی که دارد پس از آبیاری، آب از سطوح بالایی همانطور که گفتیم تبخیر شده و چسبندگی بین ذرات خاک در بخشهایی از دست می رود در حالی که در بخشهای دیگر چسبندگی حفظ می شود و همین امر سبب ایجاد سله روی خاک می شود، سله یا شکافهای روی خاک می تواند سطحی و یا عمیق باشند و عمق شکاف بستگی به درصد رس در خاک دارد، هر چه درصد رس در خاک از 50 درصد تجاوز کند عمق شکافها بیشتر می شود.
شکاف یا سله در صورت عمیق بودن می تواند سبب ایجاد پارگی و قطع شدن سیستم ریشه ی درخت شده و همین امر بستر را برای نفوذ بیمارگرهای قارچی و باکتریایی فراهم می کند، آسیب به ریشه همچنین می تواند سبب ایجاد اختلال در عبور و مرور آب و مواد غذایی شده و شما می بینید درختی که در خاک سله دار کاشته می شود همواره ضعیف و رنجور خواهد بود.
برخی از بیمارگرهای خاکزاد برای رشد و استقرار بهتر در کنار ریشه ی درختان به ماندگاری آب پای درخت احتیاج دارند، به عنوان مثال بیماری پوسیدگی فیتوفتورایی طوقه و ریشه در شرایطی که آب برای مدت زمان طولانی پای طوقه و ریشه باقی بماند شدت بیشتری پیدا می کند، این شرایط در آبیاری غرقابی با حجم زیاد ایجاد می شود اما در بافت خاک سفت یا رسی به دلیل سرعت نفوذ پایین آب در خاک این مشکل ایجاد شده و به همین دلیل این نوع بافت خاک به استقرار و گسترش بیماری پوسیدگی طوقه و ریشه کمک می کند.
با توجه به ویژگیهای ذکر شده دانستید که خاک با بافت سفت و رسی برای باغداری مناسب نیست چرا که هیچ یک از شروط اصلی خاکبرای کاشت موفقی آمیز درخت را ندارد، اما این نوع بافت خاک در بسیاری از مناطق کشور وجود داشته و باغداران و کشاورزان در این مناطق نمی توانند بی خیال کشاورزی و باغداری روی این زمینها شوند، بنابراین راهکارهایی برای اصلاح بافت خاک رسی و سنگین ارائه شده که در ادامه به بررسی روشهای اصلاح بافت سفت می پدازیم.
همانطور که متوجه شدید بزرگترین مشکلی که خاک با بافت رسی برای کشاورزی ایجاد می کند نداشتن خلل و فرج زیاد و چسبندگی ذرات به یکدیگر است بنابراین اقداماتی که برای اصلاح این نوع بافت خاک انجاممی شود همگی در راستای ایجاد خلل و فرج بیشتر، ایجاد بافت سبک و همینطور برطرف کرن عیوب خاکرسی از قبیل پایین بودن ظرفیت نگهداری آب انجام می شود، در ادامه برخی از موثرترین روش ها برای رسیدن به این هدف را مورد بررسی قرار می دهیم.
در خاکی که دارای بافت سنگین است بهتر است یک پروفیل خاک تهیه شود، پروفیل لایه های خاک را به لحاظ سفتی مورد بررسی قرار می دهد، در بسیاری از موارد ممکن است خاک در لایه های رویی دارای بافت رسی و سفت باشد، اگر چنین حالتی داشته باشد معمولا در این خاک سله ها ظریف و سطحی هستند، در صورتی که متوجه شدید بافت زیرین خاک سبک تر است توصیه می شود حتما یک لایه ی رویی خاک که رسی و سنگین است از روی خاک بردارید.
با انجام این کار آب با سرعت بیشتری به خاک نفوذ کرده و مشکل ماندگاری آب روی خاک و هدر رفت آن را نخواهید داشت.
کود امی پوسیده دو ویژگی را در بافت خاک رسی می تواند اصلاح کند، اولین ویژگی که چسبندگی ذرات به یکدیگر است با اضافه کردن کود دامی کاملا پوسیده برطرف خواهد شد، به این صورت که با قرار گرفتن بین ذرات ریز خاک اجازه ی چسبیدن آنها به هم را نمی دهد و بنابراین با اضافه کردن کود دامی پوسیده مشکل سرعت نفوذ آب در لایه های خاک نیز بر طرف می شود، به تبع آن مشکل ایجاد تخلل نیز برطرف می شود، چرا که وجود کود دامی اجازه می دهد ذرات با فاصله از هم قرار بگیرند و دیگر از نظر تهویه مشکلی وجود نخواهد داشت.
در آخر با اضافه کردن کود دامی کاملا پوسیده به بافت خاک رسی مشکل ظرفیت پایین نگهداری آب در خاک نیز کاهش پیدا می کند چرا که ذرات کود دامی ظرفیت بالایی در نگهداری آب در خود دارند و از این رو با اضافه کردن کود دامی پوسیده می توانید درختان را در فواصل آبیاری طولانی تر آبیاری کنید بدون اینکه مشکل تنش آبی و تشنگی در فواصل آبیاری برای آنها پیش بیاید.
لازم به ذکر است که جلوگیری از چسبندگی ذرات خخاک همچنین از بروز مشکل سله بستن و پاره شدن ریشه ی درختان نیز جلوگیری خواهد کرد.
در صورتی که بافت خاک خیلی سفت نباشد و امکان کاشت گیاهان علوفه ای در خاک وجود داشته باشد می توان از کود سبز برای سبک تر کردن بافت خاک استفاده کرد، به این صورت که گیاهان علوفه ای مانند چاودار را در خاک کاشته و در زمان برداشت به ای اینکه آنها را برداشت کنید آنها را با شخم با خاک مخلوط کنید.
مشکلی که کود سبز ایجاد می کند ایناست که پوسیده شدن آن زمان بر بوده و ممکن است شما نتوانید در همان سالی که کود سبز را به زمین برگردانید اقدام به کاشت نهال کنید، برای اینکه به پوسیده شدن سریعتر کود سبز کمک کنید می توانید همراه با کود سبز مقداری اوره پاشی کرده و اوره را نیز با خاک مخلوط کنید.
در خاک با بافت سنگین ممکن است برخی از عناصر غذایی مانند ازت، فسفر، پتاسیم و یا حتی عناصری مانند کلسیم،گوگرد و یا منیزیم دچار کمبود باشد، از این رو استفاده از کودهای حاوی این عناصر در خاکهایی که بافت سنگین دارند علاوه بر تامین عناصر غذایی مورد نیاز درخت می تواند به سبک تر شدن بافت خاک و جلوگیری از چسبندگی زیاد آنها کمک کند.
در اصلاح بافت خاک رسی می توانید از انواع مواد الی مانند چمن های زده شده،روزنامه های خرد شده، کمپوست چای، جلبک دریایی و بسیاری مواد آلی دیگر استفاده کنید اما باید در استفاده از آنها دقت داشته باشید که کاملا سالم و عاری از آلودگی باشند، چرا که اضافه کردن کمپوست آلوده به خاک بستر شما را آلوده کرده و زمانی که خرید نهال را انجام داده و آن را در خاک می کارید متوجه بیمار شدن نهالی می شوید که به تازگی کاشته اید.
خاک های رسی و سنگین به دلیل تبخیر زیاد آب در لایه های بالایی خاک دارای سطح شوری بالاتری نیز هستند، اصلاح بافت خاک با کمک مواد آلی تا حدودی می تواند از سطح شوری خاک کمک کند اما توصیه می شود قبل از اقدام به کاشت نهال با انجام آزمایش Ec سطح شوری خاک را تعیین کرده و در صورت لزوم با استفاده از مواد شیمیایی مناسب و یا کودهای گوگردی شوری خاک را در حد قابل قبولی پایین بیاورید.
خاکورزی و شخم زنی باعث شکستن لایه های سنگین خاک شده و اجازه می دهد مواد آلی که به خاک اضافه کرده اید در مکان درست قرار بگیرد و همین امر سبب می شود سبک شدن بافت خاک با سرعت بیشتری انجام شود.
با توجه به ویژگیهای نامناسب بافت خاک سفت برای کشاورزی این بافت خاک برای احداث باغ مناسب نیست و باغداران باید با انجام آزمایش تجزیه ی خاک و پس از اینکه از درصد رس و شوری در این خاک مطلع شدند با مشورت گرفتن از مشاوران مستقر در مراکز فروش نهال عملیات و برنامه ی لازم برای اصلاح بافت خاک را دریافت کرده و مطابق با آن عمل کنند، پس از انجام عملیات اصلاح نیز لازم است مجددا آزمایش تجزیه ی خاک را انجام داده و در صورت مساعد بودن بافت و شوری خاک می توانند اقدام به کاشت نهال کنند.
در نظر داشته باشید که در خاکی که سنگین بوده و اصلاح کرده اید بهتر است درختانی را بکارید که به شرایط سنگین بودن نسبی خاک مقاوم باشند.
مقالات مرتبط
![نهالستان: خرید نهال با بهترین قیمت [فروش نهال 1402]](https://bartarnahal.ir/wp-content/uploads/2023/05/logo-3-copy.webp "نهالستان: خرید نهال با بهترین قیمت [فروش نهال 1402]"){kind=logo}
نظرات کاربران