نحوه تکثیر و قلمه زدن نهال بادام

بادام به عنوان یکی از محصولات تجاری و با ارزش در بسیاری از مناطق و استان­های کشور پرورش داده می­شود و سالانه درآمد بسیار خوبی را عاید کشاورزان می­کند، محبوبیت این نوع درخت میوه به واسطه‌ی ارزش بالای محصول، بازار پسندی محصول و همینطور قابلیت انبارداری طولانی مدت آن است، در این مقاله شما را با روش­های رایج و بهینه‌ی تکثیر نهال بادام آشنا می­کنیم، چنانچه دوست دارید بدانید نهالستان­ها از چه تکنیکی برای تکثیر ارقام پربار و اقتصادی بادام استفاده می­کنند با ما همراه باشید.

روش­های تکثیر بادام:

برای تکثیر بادام چندین روش وجود دارد از جمله تکثیر به روش بذری و پیوندی، در این مقاله به تفسیر کلی هر کدام خواهیم پرداخت.

تکثیر بذری بادام:

روش تکثیر بذری در واقع در دسترس­ترین شیوه‌ی تکثیر نهال بادام است که ممکن است بسیاری از شما حتی از این روش برای تولید نهال بادام استفاده کرده باشید، اما بیایید با هم مروری بر معایب این شیوه‌ی پرورش داشته باشیم.

معایب تکثیر بذری بادام:

• تفرقه‌ی صفات:

بذر بادام حاصل گرده افشانی گل­های بادام است که می­تواند گرده را از درختان دیگر و ارقام دیگر بادام دریافت کرده باشد، بنابراین احتمال تفرقه‌ی صفات در بذر بادام بسیار زیاد است، به عنوان مثال زمانی که شما از بذر برای تکثیر نهال بادام آذر خوشه‌ای استفاده می­کنید، این بذر به دلیل اینکه ممکن است حاصل گرده افشانی رقم دیگر بادام با بادام آذر خوشه‌ای باشد نمی­تواند صفات صد در صد بادام آذر خوشه‌ای را نشان دهد و بخشی از صفات نهال بادام تولید شده متعلق به پایه‌ی گرده افشان خواهد بود، بنابراین در صورتی که بخواهید نهالی صد در صد شبیه نهال اصلی داشته باشید نمی­توانید روی تکثیر بذری حساب کنید.

• حساسیت نهال بذری:

در صورتی که از بذر ارقام بومی و محلی برای تکثیر استفاده کنید مشکلی در رابطه با حساسیت به آفات، بیماری­ها و شرایط سخت محیطی ندارید اما خوب است بدانید که ارقام تجاری بادام مانند نهال بادام آذر خوشه ای، نهال بادام تونو، نهال بادام مامایی و یا نهال بادام فرانیس را با پیوند زدن این ارقام بر پایه­های مقاوم باید تولید کرد چرا که نسبت به شرایط نامساعد حساس هستند، در صورتی که از بذر این ارقام برای تکثیر استفاده کنید نهال تولید شده حساسیت بالایی در برابر آفات، بیماری­ها و یا شرایط نامساعد محیطی نشان خواهد داد.

• فاصله زمانی طولانی تا شروع باردهی:

یکی از عمده معایب تکثیر به شیوه‌ی بذری زمان طولانی مدت از زمان کاشت بذر تا به ثمر رسیدن نهال بذری خواهد بود که در طول این مدت زمان باغدار باید هزینه‌ی زیادی را صرف نگهداری و پرورش نهال بذری کند تا این نهال پس از چند سال باردهی خود را آغاز کرده و مجددا پس از چند سال به بلوغ باردهی برسد که برای باغداران به صرفه نخواهد بود.

نحوه‌ی تکثیر بادام به روش بذری:

برای تکثیر بادام با استفاده از بذر باید بذر رقم مورد نظر از درخت بادام را تهیه کنید، بذر تهیه شده باید تازه باشد، بادامی که یک یا چند سال از زمان برداشت آن گذشته باشد به میزان ماندگاری آن در انبار قدرت جوانه زنی و یا به اصطلاح قوه‌ی نامیه‌ی خود را از دست خواهند داد، بادام نباید مانده، بو داده و یا شکسته و کرم خورده باشد، بادام معمولا پس از 4 تا 5 ماه ماندگاری در انبار قوه‌ی نامیه‌ی خود را از دست می­دهد.

پس از تهیه‌ی بادام مناسب و تازه آن را به مدت دو تا سه روز در آب خیس کنید و پس از دو تا سه روز پوسته‌ی چوبی بادام را با احتیاط شکسته و بذر را خارج کنید، بذر را روی حوله‌ی نم‌دار و کاملا تمیز و ضدعفونی شده گذاشته و حوله را درون یک زیپ کیپ قرار دهید، سپس زیپ کیپ را درون یخچال با دمای 4 درجه سانتی گراد به مدت یک ماه قرار دهید، این کار برای تامین نیاز سرمایی بذور و موفقیت در جوانه زنی است.

پس از تامین نیاز سرمایی بذر را درون گلدان حاوی ترکیب خاک سبک و زهکش دار و گلدانی که در انتها زهکش داشته باشد بکارید و اجازه دهید گلدان در جایی به دور از تنش محیطی و در معرض نور خورشید جوانه بزند، پس از جوانه زنی و رشد نسبی نهال را به زمین اصلی منتقل کنید، توجه داشته باشد که تاریخ انتقال باید زمانی باشد که کم­ترین تنش محیطی و دمایی به نهال وارد شود.

برای عادت کردن نهال به شرایط بیرون می‌توان به مدت یک الی دو ماه هر روز به مدت چند ساعت گلدان را خارج از محیط بسته و در فضای بیرون البته در جایی دور از باد و یا دیگر تنش‌ها قرار دهید، می­توانید از روزی یک ساعت شروع کرده و به تدریج ساعات بیرون ماندن را افزایش دهید.

روش تکثیر بادام با استفاده از پیوند:

این روش تکثیر که به ویژه در سال­های اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته است نوعی تکثیر به شیوه‌ی غیر جنسی بوده که می­تواند تمام صفات اصلی نهال و رقم بادام مورد نظر ما را به نهال تولید شده انتقال دهد، در بسیاری از نهالستان­های معتبر و پر فروش، فروش نهال بادام در ارقام پربار و مرغوب مانند نهال بادام آذر خوشه‌ای، نهال بادام مامایی، نهال بادام تونو و سایر ارقام به صورت پیوندی انجام می­شود.

مزایای تکثیر پیوندی نهال بادام:

در شیوه‌ی تکثیر پیوندی نهال بادام شما می­توانید از مزیت باردهی فوق العاده‌ی ارقام تجاری بادام و مقاومت ارقام بومی به طور همزمان استفاده کنید به این صورت که با پیوند زدن جوانه و یا شاخه نهال بادام در ارقام تجاری بر پایه‌ی ارقام مقاوم مانند بادام بذری تلخ می­توانید این ویژگی باردهی بالا و با کیفیت بر پایه‌ی مقاوم را برای باغ خود به ارمغان بیاورید.

• نبود مشکل تفرقه‌ی صفات:

مشکل تفرق صفات که در شیوه‌ی تکثیر به وسیله‌ی بذر داشتیم در مورد شیوه‌ی تکثیر پیوندی صدق نمی­کند چرا که این شیوه غیر جنسی بوده و پای رقم دیگر در تکثیر باز نمی‌شود.

• باردهی بالا:

از طریق پیوند زدن می­توان ارقام پربار و تجاری اما حساس به آفات و بیماری­ها را بر پایه‌ی ارقام مقاوم تکثیر کرده و از باردهی بالای آنها برخوردار شد.

• بازدهی زود هنگام:

در مورد روش بذری عنوان کردیم که در این شیوه مدت زمان زیادی طول می­کشد تا یک بذر تبدیل به درختی شود که شروع به باردهی کند و حتی رسیدن به سن بلوغ باردهی نیز طولانی خواهد شد اما در مورد روش پیوندی شما نهالی را خریداری می­کنید که از پایه‌ی رشد کرده برای پیوند زدن استفاده شده و یک سال هم از زمان پیوند زدن آن گذشته است و عملا تمام سال­های پر خرج و بدون بار را در نهالستان سپری کرده است و حداکثر دو سال پس از کاشت نهال پیوندی باردهی نهال آغاز خواهد شد و متعاقبا رسیدن به سن بلوغ باردهی نیز زودتر خواهد بود.

شیوه‌ی پیوند زدن نهال بادام:

در پیوند زدن در وحله‌ی اول دو بحث مهم مطرح می­شود یکی انتخاب نهالی که از آن پیوند گرفته می‌شود و دیگری انتخاب پایه، در ادامه برخی از مهم­ترین ویژگی­های نهال پایه و پیوند را شرح خواهیم داد.

ویژگی­های نهالی که از آن پیوند گرفته می­شود:

• تجاری باشد:

ارقام تجاری زیادی وجود دارند که برای گرفتن پیوند مورد استفاده قرار می­گیرند، این ارقام پر بارده و زود بازده بوده و کیفیت میوه‌ی بالایی دارند.

• سالم باشد:

سالم بودن شرط اساس و لازم در انتخاب نهال برای گرفتن پیوند است، در نظر داشته باشید که آفات و بیماری­های نهال می‌تواند به نهال جدید و پایه منتقل شده و در نهایت به باغ تازه احداث شده‌ی شما منتقل شوند، لازم به ذکر است تایید سلامت نهال لازم به سپری کردن برخی آزمایشات گیاهپزشکی است چرا که ممکن است در برخی موارد بیماری پنهان بوده و از ظاهر نهال مشخص نباشد که بیمار است پس به بررسی دقیق نیاز دارد.

• مطابقت با نیاز منطقه:

نهالی را که از آن پیوند می­گیرید باید به لحاظ نیازهای آب و هوایی و شرایط اکولوژیکی با منطقه‌ی مورد نظر شما مطابقت داشته باشد، در صورتی که این تطابق وجود نداشته باشد در صورت انتقال نهال تولید شده به زمین اصلی قطعا باردهی مطلوب ایجاد نشده و با شکست مواجه می­شوید.

ویژگی­های پایه برای انجام پیوند بادام:

• بومی باشد:

ارقام بومی مقاومت بالایی در شرایط آب و هوایی و افات ایران داشته و برای انجام پیوند مناسب­تر خواهند بود.

• سالم باشد:

شرط سالم بودن که قبلا برای نهال پیوند ذکر کردیم در مورد پایه نیز صدق کرده و برای تایید سلامت پایه لازم است که به کلینیک گیاهپزشکی مراجعه کرده تا آزمایشات لازم برای تایید سلامت پایه را انجام داده و سلامت پایه را برای شما تایید کنند.

ارقامی که به عنوان پایه‌ی پیوند در تکثیر بادام مورد استفاده قرار می­گیرند:

• نوع پایه: از انواع درختان میوه‌ی بادام، گوجه سبز، هلو و آلو می­توانید استفاده کنید.
• رقم پایه: در بیشتر نهالستان­هایی که برای خرید نهال بادام پیوندی به آنجا مراجعه می­کنید در صورت استفاده از نهال بادام برای پایه از نهال بادام تلخ بذری و یا نهال بادام شیرین سنگی استفاده می­کنند این دو رقم مقاومت خوبی در برابر خشکی، کم آبی، گرما و سرمای هوا از خود نشان داده و سبب می­شوند رقمی که بر روی آنها پیوند می­خورد قابلیت کاشت در اکثر مناطق معتدل و سردسیر را به دست آورد.
• ارقام دیگر پایه: ارقام دیگری از پایه که برای تکثیر نهال بادام پیوندی استفاده می­شود شامل هیبریدهای هلو و بادام یا هیبرید آلو و هلو هستند.

تکثیر پایه:

قطعا در مقیاس وسیع زمانی که بخواهید تعداد بالایی نهال پیوندی داشته باشید باید ابتدای امر تعداد زیادی پایه تکثیر کنید تا بتوانید روی آن پیوند انجام دهید، برای تکثیر پایه می­توان از روش بذری و یا از شیوه‌ی کاشت قلمه‌ی بادام از رقم مورد نظر استفاده کرد، برای کاشت قلمه­ها قسمت پایین قلمه را با چاقوی تیز دو شکاف طولی داده و پس از فرو بردن در محلول ریشه زا آن را در محلول قارچ کش مناسب فرو برده و سپس به مدت 40 ساعت در دمای زیر هفت درجه‌ی سانتی گراد قرار داده و در نهایت در بستر مناسب بکارید، بهتر است به محیط کاشت قلمه­ها از زیر دمای بیست درجه تامین شود تا ریشه دهی قلمه بهتر و سریعتر صورت بگیرد.

روش­های پیوند زنی:

در گام اول باید بدانید که برای تکثیر نهال جوان از روش پیوند جوانه استفاده می­شود و استفاده از پیوند شاخه بیشتر برای پیوند بر روی پایه‌ی مسن استفاده می­شود، بنابراین شیوه‌ی پیوند اسکنه برای تکثیر نهال بادام استفاده نخواهد شد، استفاده از پیوند لوله‌ای نیز برای تکثیر استفاده نمی­شود.

زمان مناسب برای انجام پیوند جوانه در تکثیر نهال تاثیر زیادی در موفقیت عمل پیوند دارد، اما با توجه به شرایط آب و هوایی منطقه هر کدام از فصول بهار، پاییز و یا حتی تابستان نیز می‌تواند برای پیوند زدن مناسب باشد، به عنوان مثال در مناطقی که از تابستان­های معتدل برخوردار بوده و دما در اوج تابستان به بالاتر از 30 درجه سانتی گراد نرسد می­تواند زمان مناسبی برای انجام پیوند باشد.

آبیاری نهال قبل از انجام پیوند به ساده­تر بلند شدن پوست زیر جوانه و محل پیوند در پایه کمک کند، در نظر داشته باشید در صوتی که زمانی را برای پیوند انتخاب کنید که فشار شیره‌ی نباتی کم باشد پیوند گیرایی بهتری خواهد داشت، به عنوان مثال پاییز و یا اوایل بهار برای انجام پیوند مناسب­تر است اما نوع پایه نیز در تعیین زمان مناسب موثر بوده به این ترتیب که در صورت انتخاب بادام به عنوان پایه به دلیل دیر از جریان افتادن شیره‌ی نباتی نیمه‌ی دوم پاییز برای انجام پیوند مناسب­تر خواهد بود.

در نظر داشته باشید که شما خود می­توانید با قبول تمام هزینه­های مراحل مختلف در انجام پیوند خوتان اقدام به تکثیر نهال پیوندی بادام کنید و آن را در باغ خود بکارید اما بایک حساب سر انگشتی ساده متوجه می­شوید قیمت نهال بادام پیوندی از نهالستان قطعا هزینه‌ی کمتری را در بر خواهد داشت نسبت به اینکه خود شما بخواهید اینکار را انجام دهید.

نکته‌ی دیگری که در مورد تکثیر نهال پیوندی باید در نظر داشته باشید این است که کمی خطا در این زمینه می­تواند منجر به نگرفتن پیوند و از دست رفتن هزینه­ها شود، از طرفی نداشتن تخصص و نداشتن اطمینان کامل از نهال پایه و پیوند خسارات دیگری را نیز برای خود ایجاد می­کنید.