نهال پنج ساله بکاریم یا دو ساله؟

وجود نهالستانهای بسیار و عرضه‌ی نهال با قیمت‌های مختلف و سنین مختلف نهال این سوال را در ذهن باغداران ایجاد می‌کند که آیا تفاوتی بین کیفیت نهال دوساله و یا نهال با سن بیشتر تا 5 سال وجود دارد؟ اگر تفاوتی وجود دارد کدام یک بهتر است؟ آیا بهتر است نهال با سن کم بکاریم یا نهال مسن‌تر؟ آیا این موضوع درست است که نهال با سن بیشتر زود تر به باردهی می‌رسد یا خیر؟ و یا چه عواملی سبب می‌شود که کاشت نهال در یکی دو سال اول با شکست مواجه شده و نهال خشک شود؟

در این نوشتار قصد داریم به بررسی پاسخ پرسشهای ذکر شده بپردازیم پس اگر یکی یا همه‌ی این پرسشها در ذهن شما نیز نقش بسته است تا انتهای مقاله با ما باشید.

تاثیر سن نهال بر موفقیت استقرار نهال در زمین اصلی:

یکی از فاکتورهای مهم موثر بر میزان گیرایی نهال سن نهال کاشته شده است، اما سن نهال با تاثیر بر چه مواردی می‌تواند عامل موثر برگیرایی نهال تازه کاشته شده باشد؟ در ادامه به بررسی این موارد خواهیم پرداخت:

• پیچیدگی و در هم تنیدگی ریشه ها:

نهال یک ساله دارای ریشه‌ی ساده و ظریف است و نهال دو ساله تعداد کمی انشعابات فرعی در ریشه‌ی خود ایجاد کرده اما با گذشت زمان و با رسیدن سن نهال به بیشتر از سه سال ریشه‌ی نهال دارای حجم زیاد و انشعابات و در هم تنیدگی زیاد خواهد شد، این موضوع مشکلاتی را در زمان کاشت نهال و یا پس از آن به وجود می‌آورد:

مشکل اول:

ریشه‌ای که حجیم و در هم تنیده شده باشد احتمال بیشتری برای صدمه دیدن آن در زمان انتقال به چاله وجود دارد و در زمان جابجایی و انتقال به چاله در صورت بروز زخم و یا مشکل در ریشه تشخیص محل آسیب دیده و هرس کردن آن بسیار سخت خواهد بود، در بسیاری از موارد ممکن است آسیب وارد شده به ریشه به چشم نیاید و نهال با ریشه‌ی آسیب دیده کاشته شود و همین امر سبب خشک شدن نهال در سال اول پس از کاشت خواهد شد.

مشکل دوم:

ریشه‌ی ساده و ظریف نهال یک ساله و یا دو ساله شانس استقرار بیشتری در محل جدید نسبت به ریشه‌ی نهال سه سال به بالا تا پنج ساله دارد، چرا که ریشه‌ی حجیم تا زمانی که بخواهد خود را به محیط جدید وفق دهد و به خوبی مستقر شود مدت زمان بیشتری احتیاج داشته و در صورتیکه نهال با سن بالا در اواخر زمستان و یا اوایل بهار کاشته شود وضع بدتر نیز می‌شود چرا که در یکی دو ماه اول پس از کاشت نهال درخت با فصل گرما مواجه شده و ریشه‌ای که به خوبی مستقر نشده نمی‌تواند آب و مواد غذایی را به خوبی دریافت کند و همین امر سبب خشک شدن نهال در سال اول پس از کاشت می‌شود.

• گسترش طوقه و یقه:

تاثیر دیگری که سن نهال در استقرار نهال در سال اول پس از کاشت دارد سرعت رشد و گسترش طوقه و یقه است، نهال یک ساله به خوبی و با سرعت می‌تواند طوقه و یقه‌ی خود را در محل جدید رشد داده و این امر به استقرار نهال تازه کاشته شده کمک زیادی می‌کند اما در مورد نهال بالاتر از دو سال و نهال پنج ساله متاسفانه گسترش طوقه و یقه در نهالستان سپری شده و زمانی که به محل جدید منتقل می‌شود گسترش این ناحیه نمی‌تواند به استقرار درخت کمک کند چرا که در زمین اصلی به سرعت نمی‌تواند طوقه و یقه‌ی خود را گسترش دهد.

• درگیری به آفات و بیماریها:

زمانی که نهال در نهالستان پیوند می‌خورد به مرور زمان در محل نهالستان و در مجاور با انواع و اقسام نهالهای حساس و نامقاوم است و احتمال دارد به آفات و یا بیماریهایی در طی سالهای قبل از بلوغ آلوده شود، به خاطر اینکه نهال سالهای بیشتری در نهالستان مانده باشد احتمال آلودگی پنهان و آشکار نهال به آلودگی‌ها بالا می‌رود و احتمال انتقال نهال آلوده به باغ افزایش پیدا می‌کند.

در صورتی که با انتخاب نهال یک ساله و دو ساله این احتمال به شدت کاهش پیدا کرده و همین امر سبب کاهش گیرایی نهال می‌شود.

• افزایش تبخیر و تعرق:

نهالی که بیشتر از دو سال سن داشته باشد دارای شاخ و برگهای بیشتری بوده و در زمان انتقال با توجه به تنشی که به ریشه‌ی حجیم آن وارد می‌شود ریشه توانایی تامین آب و مواد غذایی کافی برای شاخ و برگ گسترده‌ی نهال چند ساله را نداشته و سبب خشک شدن نهال می‌شود.

• حفر چاله با توجه به سن نهال:

در صورتی که نهال با سن بالا را انتخاب کرده باشید طبیعتا با توجه به حجم ریشه باید چاله‌ای حجیم‌تر داشته باشید اما باغدارانی که نهال بالاتر از دو ساله خریداری می‌کنند به این موضوع توجه نکرده و کافی نبودن حجم چاله می‌تواند منجر به خشک شدن نهال در سال اول پس از کاشت شود.

• تاثیر سن نهال در زمان شروع باردهی:

برخی از باغداران گمان می‌کنند چنانچه نهال با سن بالاتر را در زمین خود بکارند به دلیل طی کردن سالهای رویشی قبل از بلوغ در نهالستان پس از کاشت نهال در زمین اصلی زودتر به بلوغ باردهی و شروع باردهی خواهند رسید در صورتی که دیدید کاشت نهال با سن بالاتر چه تاثیرات منفی در پی خواهد داشت و نتیجه را عکس خواهد کرد.

از طرفی نهال با سن بالا به دلیل استقرار دیر هنگام حتی در صورتی که خشک نشود دیرتر به باردهی خواهد رسید، لازم به ذکر است که ارقام تجاری درختان میوه که در نهالستانهای معتبر به صورت پیوندی تولید می‌شوند همگی زود بازده بوده و در یک الی دو سال اول پس از کاشت نهال باردهی خود را آغاز می‌کنند و این در صورتی است که نهال جوان تا حداکثر دو ساله کاشته شود و در صورتی که این نهال با سن بیشتر به زمین انتقال داده شود تاثیر آن عکس بوده و خیلی دیر باردهی خود را آغاز می‌کند.

تشخیص سن نهال از روی ظاهر نهال:

در بخش پیشین و در قسمت اهمیت حجم صحیح چاله دریافتید در صورتیکه چاله با حجم متناسب با حجم ریشه حفر نشود چه تاثیر مخربی می‌تواند داشته باشد، مساله‌ای که اینجا پیش می‌آید این است که ممکن است شما مرحله‌ی آماده سازی زمین و حفر چاله را متناسب با خرید نهال دو ساله انجام داده باشید چرا که می‌دانید استقرار نهال یک ساله و دو ساله در زمین بهتر است اما زمانی که به نهالستان مراجعه کرده و خرید می‌کنید نمی‌توانید متوجه شوید که آیا این نهال واقعا دوساله است یا سن بیشتری دارد.

در این بخش می‌خواهیم راهنماییهای لازم برای تعیین سن نهال از روی ظاهر به شما بدهیم تا با خرید نهال با سن بیشت به جای سن پایین به سرمایه‌ی خود خسارت نزنید.

ویژگیهای نهال یک ساله:

رنگ تنه و ریشه نهال یک ساله روشن بوده و ریشه و تنه هیچکدام دارای انشعابات فرعی زیاد نیستند، تنه صاف بوده و از محل پیوند به بعد دارای یک شاخه‌ی اصلی صاف و با شاخه‌های فرعی بسیار کم و یا بدون شاخه‌ی فرعی است، قطر تنه و یقه بسیار کم بوده و این نهال آماده‌ی انتقال به زمین اصلی است تا در آنجا شروع به گسترده طوقه و یقه‌ی خود کند.

ویژگیهای نهال دو ساله:

رنگ پوست تنه و همینطور ریشه در نهال دو ساله تیره تر از نهال یک ساله است، تنه و یقه قطر بیشتری داشته اما باز هم نهال دو ساله به عنوان نهال ظریف شناخته می‌شود، ضخیم‌تر شدن پوست تنه در نهال دو ساله سبب می‌شود در حین جابجایی صدمه‌ی کمتری دیده و در نهایت میزان آلودگی به بیمارگرها در ناحیه‌ی طوقه و ریشه کمتر خواهد بود و در آخر ریشه‌ی نهال دو ساله دارای پیچیدگی و انشعابات بیشتری نسبت به نهال یکساله است ولی نقدر زیاد نیست که استقرار موفقیت آمیزی نداشته باشد.

ویژگیهای نهال چند ساله:

در نهال چند ساله یعنی نهال بیشتر از دو سال طوقه و یقه گسترش زیادی پیدا کرده است، ریشه حجیم و در هم تنیده بوده و تنه درخت رشد بیشتر از 50 سانتی متر و تا بیشر از یک متر دارند، شاخه‌ها دارای انشعابات فرعی زیادی است و گسترده شده است و به همین دلیل تبخیر و تعرق نهال در سال اول پس از کاشت خواهد شد و تاثیر زیادی در خشک شدن نهال دارد.

فاکتورهای موثر در خشک شدن نهال پس از انتقال به زمین اصلی:

دانستید که سن نهال تاثیر بسزایی در درصد موفقیت استقرار نهال پس از کاشت در زمین اصلی دارد اما در میزان موفقیت کاشت نهال عوامل دیگری نیز دخیل هستند که عدم توجه به آنها سبب خشک شدن نهال پس از کاشت می‌شود، در این قسمت به آنها اشاره خواهیم کرد.

• بیمارگرهای طوقه و ریشه:

درصد بالای وجود عوامل بیمارگر ریشه و طوقه در زمینی که نهال در آن کاشته می‌شود سبب می‌شود نهالی که در سن یک الی دو سالگی کاشته شده و در ناحیه‌ی طوقه و ریشه ضعیف است به سرعت تحت تاثیر قرار گرفته و از بین برود.

بیماری پوسیدگی فایتوفتورایی:

شبه قارچ فایتوفتورا شبه قارچی است که با تولید زئوسپور همراه با آب آبیاری منتقل شده از قسمت آلوده وارد قسمتهای سالم خاک می‌شود، این بیماری که می‌تواند قبل از کاشت نهال به دلیل سابقه‌ی کاشت در زمین وجود داشته باشد و یا همراه با نهال آلوده وارد باغ شود به سرعت در باغ فرا گیر شده و به دلیل حساسیت نهال با سن کم به ویژه نهالهای یک ساله طوقه و ریشه درگیر شده و درخت در همان یکی دو سال اول پس از کاشت خشک می‌شود.

اینجاست که به اهمیت دو فاکتور خرید نهال سالم و گواهی شده و همینطور انجام آزمایش گیاهپزشکی از خاک زمین قبل از کاشت نهال پی می‌بریم، در زمینهایی که قبل از احداث باغ به زراعتهایی مانند سبزیجات و صیفی جات اختصاص داشته است حتما باید قبل از کاشت نهال در رابطه با آلودگی به این عامل بیمارگر خاک را باید مورد آزمایش گیاهپزشکی قرار داد و در صورت تایید آلودگی نسبت به کنترل بیمارگر در خاک اقدامات لازم را انجام داد.

نماتد ریشه گرهی:

نماتد ریشه گرهی نیز بیمارگر خاکزاد دیگری است که می‌تواند سبب خشک شدن نهال پس از کاشت در زمین اصلی شود، این بیمارگر نیز مانند عامل پوسیدگی طوقه و ریشه ممکن است به واسطه‌ی سابقه‌ی کاشت در زمین مورد نظر از قبل وجود داشته باشد و یا اینکه می‌تواند همراه با نهال آلوده به باغ وارد شود و همراه با آب آبیاری در سیستم آبیاری سطحی در کل باغ منتشر می‌شود، نشانه‌ی انتشار این بیماری این است که در یک یا چند ردیف به صورت لکه‌ای علائم خشک شدن درختان با شدت بیشتری بروز پیدا می‌کند.

در مورد این بیمارگر نیز خرید نهال سالم و گواهی شده و انجام آزمون تشخیص نماتد در زمین قبل از کاشت نهال از اهمیت بالایی برخوردار خواهد بود.

• شور و قلیا بودن خاک و یا آب:

شوری بالا و یا قلیایی بودن خاک در مورد انواع درختان میوه که تحمل خاک شور و قلیا را ندارند مانند پسته می‌تواند برای نهال تازه کاشته شده کشنده باشد، حتی در مورد انواع درختان میوه‌ای که قدرت تحمل خاک شور و قلیا را دارند باید حد این ویژگی مشخص شده و از حدی بالاتر نباشد، در مورد کنترل این عامل در خاک بایستی قبل از کاشت نهال اقدامات مناسب جهت شوری زدایی را انجام دهید، اما قبل از آن باید با توجه به نتیجه‌ی آزمون تجزیه‌ی خاک و اندازه گیری سطح شوری برای کنترل میزان شوری خاک برنامه‌ی درستی را تدوین کرده باشید.

برای انجام این کار پس از انجام آزمون تجزیه‌ی خاک به کارشناس خاکشناسی مراجعه کرده و برنامه کنترل شوری خاک را دریافت کنید، پس از کاشت نهال اگر متوجه شور بودن خاک شدید نیز می‌توانید اقداماتی برای کنترل شوری انجام دهید که به دلیل حضور نهال در زمین باید این اقدامات اصولی و دقیق انجام شود.

شوری آب نیز می‌تواند مانند شوری خاک سبب خشک شدن نهال تازه کاشته شده شود، در صورتی که از شور نبودن خاک خود اطمینان دارید و شاهد خشک شدن نهال‌ها هستید بهتر است از شور نبودن آب نیز اطمینان حاصل کنید و در صورت شوربودن آب بهتر است در صدد شیرین کردن آن بر آمده و یا به دنبال منبع تامین آب غیر شور باشید.

• بافت خاک:

یکی از نکات مهمی که پیش از تاسیس باغ باید به آن توجه داشت بافت خاک است، در بافت خاک سنگین و رسی ریشه‌های جوان نهال به خوبی نمی‌توانند مستقر شوند و پس از آبیاری ذرات خاک به سرعت اطراف ریشه را پر کرده و سفت می‌شوند، در چنین خاکی که ریشه نمی‌تواند به راحتی گسترش پیدا کند درخت تازه کاشته شده که ریشه‌های ضعیفی هم دارد نتوانسته به خوبی مستقر شود و در نهایت یک سال پس از کاشت نهال شاهد خشک شدن نهالها خواهید بود.

در این مورد نیز به اهمیت تجزیه‌ی بافت خاک و اصلاح آن قبل از احداث باغ پی می‌برید، در صورتی که این آزمون را انجام داده باشید و بافت خاکرا با استفاده از موادی مانند کود دامی کاملا پوسیده سبک تر کرده باشید پس از احداث باغ این مشکل پیش نخواهد آمد.

• چاله‌ی کاشت نهال:

یکی از مهمترین فاکتورها در میزان گیرایی نهال چاله‌ای است که نهال را در آن می‌کارید و کم توجهی به عمق و قطر صحیح چاله می‌تواند سبب خشک شدن نها در یک سال پس از کاشت آن شود، توجه داشته باشید که ریشه‌های نهال یک ساله و یا دو ساله ظریف بوده و قدرت نفوذ بالایی ندارد به همین دلیل در زمان حفر چاله تاکیر می‌شود تا عمق چاله تقریبا دو برابر حجم ریشه در نظر گرفته شود تا زمانی که ریشه به قدرت کافی برای نفوذ می‌رسد اطراف خود فضایی با خاک نرم تر داشته باشد و بتواند به خوبی مستقر شود.

بی توجهی به اندازه‌ی چاله در زمان کاشت نهال می‌تواند سبب خشک شدن نهال پس از کاشت شود.

• آبیاری نامناسب:

یکی دیگر از فاکتورهایی که سبب گیرایی نهال می‌شود و بی توجهی کردن به آن خشک شدن نهال تازه کاشته شده را در پی دارد آبیاری نامناسب است،آبیاری پس از کاشت نهال امری تخصصی و حساس است چرا که میزان و دور آبیاری با توجه به فصل کاشت، بافت خاک و اقلیم منطقه متفاوت خواهد بود، به عنوان مثال اگر خاک باغ شما بافت لومی داشته باشد و نهال را در اوایل یا اواخ پاییز در منطقه‌ای پر باران بکارید قطعا به جز یکبار آبیاری نیازی به آبیاری مجدد نخواهد داشت چرا که بارندگیهای فصلی نیزا آبی نهال را تامین می‌کند.

اما برعکس در مناطق گرم و خشک که معمولا بافت خاک سنگین تری داشته و بارندگی زیادی در زمستان رخ نمی‌دهد حتی در صورت کاشت نهال در ابتدای پاییز باید برنامه‌ی دقیقی برای آبیاری نهال وجود داشته باشد.

در مناطقی که خاک شور دارند آبیاری غیر اصولی و کاشت ناصحیح نهال در روی پشته می‌تواند سبب افزایش شدت شوری خاک و بالا آمدن شوری و تجمع آن اطراف ریشه درخت شده و سبب خشک شدن نهال شود، این مورد معمولا در مورد باغات تازه تاسیس شده‌ی پسته بیشتر مشاهده می‌شود

دقت داشته باشید که آبیاری با حجم زیاد و مدت زمان زیاد نیز می‌تواند برای نهال تازه کاشته شده به شدت کشنده باشد و باعث خفگی ریشه‌ی نهال شود، بنابراین بهتر است برنامه‌ی اصولی و دقیقی برای آبیاری نهال داشته باشید، این برنامه را می‌توانید از کارشناسان فروش نهال در نهالستان دریافت کنید.

• کود دهی به نهال:

کود دهی به ریشه‌ی نهال تازه کاشته شده در یک سال پس از کاشت نهال ممکن است سبب خشک شدن نهال شود، برای تقویت نهال در سال اول پس از کاشت بهتر است کود را در هنگام پر کردن چاله و در لایه‌ی آخر در زمان پر کردن استفاده کنید تا ریشه تماس مستقیم با کود نداشته باشد، در صورتی که کود را ته چاله بریزید نیز خشک شدن نهال را به دنبال خواهد داشت.

پس از کاشت نهال بهتر از کود دهی به خاک و یا آب آبیاری انجام نشود تا درخت به خوبی بتواند مستقر شود رعایت نکردن این نکته نیز می‌تواند منجر به خشک شدن نهال شود.

• تناسب نداشتن شرایط اقلیمی:

یکی از مهمترین فاکتورها در خشک شدن نهال پس از کاشت تناسب نداشتن شرایط اقلیمی منطقه با شرایط اقلیمی نوع نهالی است که کاشته می‌شود، نهالی که قدرت تحمل هوای گرم تابستان را ندارد در صورتی که در آب و هوای گرم کاشته شود منجر به خشک شدن نهال می‌شود و یا برعکس کاشت نهالی که قدرت تحمل سرما و یخبندان زمستانه را ندارد در منطقه‌ای که دارای زمستان یخبندان است سبب خشک شدن نهال پس از سپری کردن اولین زمستان خواهد شد.

بنابراین با خرید نهال از نهالستانهای معتبر و در یافت مشاوره و راهنمایی از کارشناسان خبره نهالی را انتخاب کنید که انطباق بالایی به لحاظ شرایط آب و هوایی با منطقه‌ی شما داشته و مشکلی از این لحاظ برای باغ شما پیش نیاید.

• صدمه دیدن ریشه در زمان کاشت:

در صورتی که ریشه نهال قبل از کاشت هوا بخورد و یا در زمان جابجایی دچار صدمه شده و با همان صدمات وارد خاک شود نهال تازه کاشته شده خشک می‌شود، برای جلوگیری از این مشکل باید در زمان حمل و نقل به محافظت از ریشه‌ها دقت کافی داشته باشید، در صورتی که نهال را به صورت ریشه لخت خریداری می‌کنید بهتر از با پوشش برزنتی ریشه را به خوبی بپوشانید تا باد نخورد و در زمان کاشت نهال اگر با ریشه صدمه دیده مواجه شدید آن را اول پرالیناژ کرده و سپس بکارید.

پرالیناژ محلول رقیقی از خاک رس، کود دامی پوسیده به همراه محلول قارچ کش است که از بیمار شدن ریشه‌ی آسیب دیده در خاک جلوگیری می‌کند، آسیب دیدن ریشه ممکن است در زمان خراج کردن نهال از گلدان نیز اتفاق بیوفتد و بنابابراین هرس ریشه‌های آسیب دیده و پرالیناژ کردن و سپس کاشت آن در خاک بسیار اهمیت دارد و بی توجهی به این موضوع سبب خشک شدن نهال می‌شود.

• انتخاب زمان کاشت:

فاکتور آخر موثر در گیرایی نهال زمان و یا تاریخ کاشت مناسب است، شاید گمان کنید که بهترین فصل کاشت برای همه‌ی درختان در همه‌ی مناطق زمستان است اما اینطور نیست در برخی از مناطق بهتر است که نهال در پاییز کاشته شود تا درصد موفقیت بالاتری داشته باشد، به عنوان مثال در برخی موارد کاشت نهال در مناطق گرمسیر که یخبندان زمستانه ندارند در اوایل پاییز توصیه می‌شود تا زمانی که بهار و فصل گرما فرا می‌رسد ریشه‌های نهال به خوبی توسعه پیدا کرده باشد و در مواجهه با هوای گرم شوکه نشود.

یا در مورد مناطقی که دارای یخ بندان زمستانه هستند حتی در صورت خرید نهال مقاوم به سرما و یخبندان بهتر است نهال در یکی دو ماه اول پس از کاشت با یخبندان مواجه نشود و بنابراین بهتر است در اواخر زمستان و یا اوایل بهار کاشته شود، همچنین کاشت نهال در فصل گرما نیز به دلیل حساسیتی که نهال تازه کاشته شده به گرما دارد سبب عدم موفقیت در کاشت نهال شده و بنابران کشت نهال در فصل رویش و در هوای گرم به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود.

بی توجهی به تعیین تاریخ مناسب برای کاشت نهال با توجه به ویژگیهای نهال و ویژگیهای آب و هوای منطقه می‌تواند منجر به خشک شدن نهال پس از کاشت شود.