ویروسها از دیگر عوامل بیمارگر گیاهی هستند که می توانند خسارت بسیار زیادی را روی درختان میزبان از جمله درختان گردو وارد کنند، شاید برای شما جالب باشد بدانید ویرسها موجوداتی هستند که حتی نمی توان آنها را در دسته ی موجودات زنده قرار داد و البته نمی توان آنها را در دسته ی موجودات زنده قرار نداد، چرا که ویژگی تکثیر و تولید مثل موجودات زنده را دارند اما ویژگی متابولیسم و سوخت و ساز که در مورد موجودات زنده صدق می کند را ندارند.
در واقع این موجودات 50 درصد از ویژگیهای یک موجود زنده را داشته و به دلیل عدم توانایی در متابولیسم مجبورند به صورت پارازیت اجباری درون سلولهای موجودات زنده گیاهی و یا جانوری زندگی کنند، البته باید در نظر داشته باشید گونه های ویروسی که به جانوران و انسانها حمله می کنند با گونه های ویروسی در گیاهان باهم متفاوتند، شاید در برخی موارد ویروسهای جانوری به انسانها حمله کنند اما تا به حال هیچ موردی از حمله ی ویروسهای گیاهی به انسانها و یا جانورانی که از آنها تغذیه می کنند گزارش نشده است.
ساختار ویروسها:
ویروسها از یک قطعه نوکلئیک اسید به فرم RNA و یا DNA تک رشته و یا دو رشته به همراه یک پوشش پروتئینی تشکیل شده اند، شکل این ویروسها با هم متفاوت بوده و به اشکال کروی یا ایزومتریک، استوانه ای یا باسیلی شکل، میله ای یا رشته ای در طبیعت وجود دارند.
ویروسهای کروی مانند ویروسکرلی تاپ گوجه فرنگی:
ویروسهای استوانه ای مانند ویروس موزائیک توتون:
نحوه ی بیماریزایی ویروسهای گیاهی در گیاهان میزبان:
همانطور که پیش تر نیز عنوان شد ویروسها موجوداتی اجبارا پارازیت هستند و خارج از بدن موجود زنده دوام نمی آورند، حتی اگر در شرایط یخبندان قطب شمال و یا جنوب ویروسها خارج از بدن موجود زنده دوام بیاورند و از بین نروند به هیچ عنوان قادر به تکثیر نیستند چرا که ابزار مورد نیاز برای تکثیر را در اختیار ندارند و برای تکثیر خود نیاز به موجود زنده دارند.
ویروسها پس از ورود به سلول میزبان پوشش پروتئنی خود را از دست داده و ژنوم خود را در اختیار سیستم تکثیر کننده ی نوکلئیک اسید سلول گیاه قرار می دهند، ژنوم ویروسی با استفاده از سیستم ریبوزومی سلول گیاه تکثیر شده و پوشش پروتئینی آن نیز ساخته می شود، به این ترتیب ویروس به سرعت داخل سلول گیاه تکثیر شده و سپس با استفاده از سیستم آوندی گیاه به صورت سیستمیک در می آید.
به همین دلیل است که ویروس پس از ورود علائم بیماری را در کل گیاه نشان خواهد داد و کل گیاه میزبان درگیر بیماری ویروسی می شود، با توجه به اینکه سیستم تکثیر و تولید مثلی در گیاه تحت تسخیر و تسلط ویروس قرار می گیرد بنابراین این سیستمها نمی تواند برای متابولیسم روزمره ی خود گیاه مورد استفاده قرار بگیرد و بنابراین گیاه به طور کلی دچار ضعف می شود.
تفاوت بیماریزایی ویروسهای گیاهی و جانوری آنجایی بیشتر می شود که در بدن جانوران و انسانها فعالیت گلوبولهای سفید منجر به تولید پادتن در بدن و در نهایت دفع ویروس می شود اما در گیاه سیستم دفاعی به این شکل وجود نداشته و بنابراین گیاهی که به بیماری ویروسی مبتلا شود تا پایان عمر خود بار خسارت آن را باید به دوش بکشد.
علائم بیماریهای ویروسی در گیاهان:
علائم بیماریهای ویروسی توسط هر گونه ویروسی که تولید شوند تقریبا با هم مشابه بوده و هم پوشانی دارند، تنها تفاوتی که وجود دارد این است که ممکن است با توجه به میزان مقاومت و یا حساسیت گیاه میزبان شدت و ضعف علائم ویروسی با یکدیگر تفاوت داشته باشد، در این قسمت انواع علائم بیماری ویروسی را مورد بررسی قرار می دهیم.
نحوه ی انتقال بیماریهای ویروسی گیاهی:
ویروسهای ایجاد کننده ی بیماری در گیاهان میزبان به سر می برند و خارج از سلول گیاه میزبان زنده نمی مانند بنابراین انتقال آنها باید از یک گیاه به گیاه دیگر اتفاق بیوفتد، انتقال از یک گیاه به گیاه دیگر نیز باید به وسیله یک واسطه رخ بدهد که آن نیز باید موجود زنده باشد، در این قسمت به بررسی راه های انتقال ویروسهای بیمارگر گیاهی می پردازیم.
تکثیر گیاهان بسته به نوع گیاه که زراعی باشد و یا باغی به روشهای مختلف قلمه، بذر، خوابانیدن شاخه، پاجوش، و پیوند صورت می گیرد، تمام بیماریهای ویروسی از طریق قلمه، پیوند، خوابانیدن شاخه و پاجوش به گیاه دیگر منتقل می شوند اما در مورد انتقال با بذر بستگی به نوع ویروس دارد، برخی از انواع ویروس گیاهی با بذر منتقل می شوند و برخی دیگر با بذر منتقل نمی شوند.
انتقال با بذر می تواند به صورت سطحی و یا بذر زاد داخلی اتفاق بیوفتد، ویروسهای بذر زاد سطحی روی پوسته ی خارجی بذر به سر برده و می تواند با ضدعفونی کردن از بین برود اما در بذر زاد داخلی حتی با ضدعفونی از بین نرفه و به گیاهچه حاصل از بذر آلوده منتقل خواهد شد.
در مورد درختان میوه به ویژه ارقام پرباری که این روزها بیشتر به شیوه ی پیوندی تکثیر پیدا می کنند انتقال بیماریهای ویروسی بسیار اهمیت دارد، کسانی که کار پیوند را انجام می دهند باید از سالم بودن نهال پایه و همینطور سالم بودن درختی که از آن پیوندک تهیه می شود اطمینان کامل داشته باشند.
در بسیاری از موارد ویروس ممکن است سالها به صورت پنهان در یک رقم درخت به سر ببرد و هیچ علائمی نشان ندهد، این اتفاق به ویژه در مورد بیماریهای ویروسی که به درختان مقاوم منتقل شده اند صدق می کند اما به محض پیوند زدن یک پیوندک حساس روی پایه ی آلوده تمام تاج درخت که قرار بوده از نوع رقم حساس باشد درگیر بیماری شده و عملا محصولی تولید نمی کند.
در مورد درختان گردو ارقامی که این روزها تولید می شوند بیشتر به صورت پیوندی هستند به این دلیل که ارقام پر بار حساس هستند و برای انتقال مقاومت و باردهی زودتر این ارقام را روی پایه های مقاوم پیوند می زنند، بنابراین چنانچه از ویروس داشتن یا نداشتن پایه و یا پیوندک مطمئن نباشیم نهال تولید شده نیز آلوده خواهد بود و در نهایت با ورود یک نهال آلوده به باغ سایر درختان نیز می توانند با استفاده از شیوه های دیگر انتقال ویروس که در ادامه شرح می دهیم در کل باغ پراکنده شوند.
بسیاری از ویروسهای گیاهی می توانند با استفاده از ناقلین حشره ای، کنه ها و یا نماتدها منتقل شوند.
ناقلین حشره ای:
ناقلین حشره ای مانند شته ها، شپشکها، زنجره ها و زنجرکها و همینطور سفید بالکها تا کنون به عنوان ناقلین موفق ویروسهای گیاهی شناخته شده اند، این حشرات به سه صورت پایا، نیمه پایا و ناپایا می توانند ویرسهای گیاهی را از درختی به درخت دیگر انتقال دهند.
در شیوه ی پایا حشراتی که ویروس را دریافت می کنند تا پایان عمر قادر به انتقال ویروس هستند و حتی با جلد اندازی ویروس را از دست نمی دهند، در شیوه ی نیمه پایا حشرات تا زمان جلد اندازی قادر به انتقال بوده و پس از جلد اندازی قدرت انتقال خود را از دست می دهند و در شیوه ی ناپایا حشرات با یک بار تغذیه از میزبان جدید ویروس را انتقال داده و در تغذیه ی بعدی انتقال صورت نمی گیرد.
ناقلین کنه ای:
کنه های آفات گیاهی نیز می توانند به عنوان ناقلین ویروس شناخته شوند، به عنوان مثال ویروس موزائیک انجیر به وسیله ی کنه ها منتقل می شوند.
ناقلین نماتدی:
برخی از نماتد ها نیز می توانند با تغذیه از ریشه ی گیاهان میزبان ویروس را به گیاهان جدید منتقل کنند.
برخی از ویروسهای گیاهی تنها به وسیله ی مکانیکی انتقال پیدا می کنند و برخی دیگر علاوه بر انتقال به وسیله ی ناقلین به وسیله روشهای مکانیکی نیز قابلیت انتقال دارند.
ویروسهایی که به شیوه ی انتقال مکانیکی جا به جا می شوند معمولا به عنوان ویروسهای بسیار خطرناک شناخته می شوند چرا که در برخی موارد تنها لمس برگ گیاه آلوده و سپس لمس برگ گیاه سالم باعث انتقال این بیماری ویروسی می شود، از معروفترین بیماری ویروسی گیاهی که قدرت انتقال مکانیکی بسیار قوی دارد می توان به ویروس موزائیک توتون اشاره کرد که اتفاقا دامنه ی میزبانی بسیار وسیعی داشته و یکی از پایدار ترین انواع ویروسهای گیاهی به شمار می رود.
کنترل بیماریهای ویروسی:
به منظور کنترل بیماریهای ویروسی باید به یک نکته ی بسیار مهم توجه داشت و آن عدم دفع ویروس توسط گیاه بر خلاف جانوران است، در نظر داشته باشید نهال گردو که به بیماری ویروسی مبتلا شده باشند صرفنظر از اینکه چگونه مبتلا شده باشند و چگونه ویروس خود را به درختان دیگر انتقال می دهند قابل درمان نیستند، تنها کاری که می توان برای درختان بیمار انجام داد تقویت درختان است تا خسارت زیادی ایجاد نشود.
تقویت درختان بیمار تنها در صورتی توجیه پذیر است که ویروسی که درخت را درگیر کرده است قدرت انتقال زیادی نداشته باشد و یا ناقل آن تحت کنترل کامل باشد در غیر این صورت نگه داشتن یک درخت بیمار و ویروسی که سبب آلودگی کل درختان یک باغ شود به هیچ عنوان توجیه اقتصادی نخواهد داشت.
در کنترل بیماریهای ویروسی درختان گردو و خرید نهال گردو باید به دو اصل اولیه توجه داشت اولین اصل خرید نهال سالم و غیر آلوده و اصل دوم خرید نهال مقاوم به بیماری ویروسی است، درختانی که مقاوم باشند شاید سالیان سال ویروس را دریافت کنند اما به غیر از موزائیک جزئی یا بدشکلی جزئی در برخی میوه ها خسارت زیادی وارد نمی کنند.
به منظور خرید نهال سالم دقت داشته باشید که نهال را حتما از نهالستانهای معتبر و مجوز دار تهیه کنید، اینکه چه رقمی را بر چه پایه ای پیوند می زنند و تولید نهال می کنند در کنترل اپیدمیهای ویروسی بسیار تاثیر گذار است.
کار پیوند زدن شاید ساده باشد اما یک کار بسیار تکنیکی و علمی است و باید حتما زیر نظر متخصصین این کار انجام شود و برای هر دو نهال پایه و درختی که از آن پیوند گرفته می شود گواهی سلامت دریافت شده باشد و در نهایت برای نهال تولیدی نیز گواهی سلامت به مشتری ارائه شود.
سومین اصل کنترل بیماریهای ویروسی شناسایی دقیق ویروس و نحوه ی انتقال آن است، شناسایی دقیق ویروس با انجام آزمایشهای مولکولی و انجام PCR امکان پذیر است اما در صورتی که امکان انجام این آزمایش را ندارید و تنها از روی علائم متوجه وجود بیماری ویروسی شدید توصیه می شود پس از حذف درخت بیمار نسبت به کنترل کامل آفات حشره ای، کنه ها و نماتدهای بیمارگر اقدام نمایید تا این ویروس از هر نوعی که باشد امکان انتقال بین درختان را از دست بدهد.
در نهایت توجه داشته باشید که بیماری ویروسی ممکن است در درخت شما نهفته و بدون علائم باشد و با توجه به افزایش این بیماریها در باغات و امکان انتقال با آفات امکان آلوده بودن باغات وجود دارد، بنابراین به هیچ عنوان از درخت خود به دیگران پیوند ندهید و یا از درخت دیگران حتی اگر ظاهر سالمی داشته باشد پیوند دریافت نکنید، خرید نهال پیوندی را حتما از مراکز معتبر و نهالستانهای مجوز دار تهیه بفرمایید. که در قیمت نهال گردو تاثیر زیادی دارد.
کلام آخر:
بیماریهای ویروسی از دسته بیماریهای بسیار بدقلق در درختان میوه هستند و درمان درخت بیمار امکان پذیر نیست، بنابراین در درجه ی اول با خرید نهال سالم و مقاوم خسارت بیماری را در صورت ابتلا به حداقل برسانید و در درجه دوم با کنترل ناقلین احتمال انتقال آن در باغ خود را به حداقل برسانید، توصیه می شود با نگهداری درخت آلوده در باغ ریسک آلوده شدن سایر درختان را نپذیرید و هر چه زودتر درخت آلوده را حذف کنید.
مقالات مرتبط
![نهالستان: خرید نهال با بهترین قیمت [فروش نهال 1402]](https://bartarnahal.ir/wp-content/uploads/2023/05/logo-3-copy.webp "نهالستان: خرید نهال با بهترین قیمت [فروش نهال 1402]"){kind=logo}
نظرات کاربران