محافظت از درختان میوه در برابر سرمازدگی

یکی از معضلاتی که بسیاری از باغداران در مناطق معتدل و سردسیر و یا حتی در برخی از مناطق گرمسیر و با آن مواجه هستند مشکل سرما زدگی است، سرمازدگی یکی از دلایل عمده و بسیار مهم در کاهش سالانه ی باردهی درختان میوه بوده که ممکن است حتی منجر به نابودی کل محصول یک سال شود که خسارت بسیار زیادی خواهد بود، در این مقاله قصد داریم شما را با سرما زدگی ونحوه ی تشخیص وقوع آن بیشتر آشنا کرده و به شما راهکارهای موثری را در کاهش میزان خسارت از سرما زدگی عنوان کنیم.

تعریف سرمازدگی درختان:

درختان میوه ی مناطق معتدله در پاییز شروع به برگ ریزی می کنند، این اتفاق در واقع واکنشی به کاهش طول روز و برودت هوا خواهد بود، برگ ریزی در واقع سیستمی ایمنی برای درختان این مناطق در مواجهه با سرما به شمار می رود، در واقع درختان با انسداد مسیر آوندی برگها آنها را حذف کرده تا با این شیوه سبب کاهش متابولیسم خود شوند، کاهش متابولیسم نیز به معنای به خواب رفتن در زمستان است.

به خواب رفتن درختان پس از برگ ریزی و کاهش متابولیسم سبب می شود جریان شیره ی نباتی در آوندها به شدت کاهش پیدا کند، کاهش شیره ی نباتی در آوندها و کاهش حرکت مواد قندی در آوندها سبب می شود درختان آسیب پذیری به شدت کمتری در برابر سرما داشته باشند اما در این مسیر عواملی وجود دارد که با ایجاد اختلال در این پروسه و یا عوامل محیطی که در زمان نامناسب رخ می دهد می تواند سبب آسیب پذیری درختان به سرما شود که در ادامه به بررسی همه ی این عوامل خواهیم رداخت.

انواع سرما زدگی:

سرما زدگی می تواند در زمانهای مختلف اتفاق بیوفتد و بر اینمبنا تقسیم بندی می شود:

سرما زدگی در پاییز: درختانی که به دلایل مختلف اختلالات فیزیولوزیک و یا دلایل دیگر دیر به خواب بروند و با سرمای پاییز مواجه شوند می توانند در برابر بروز این سرما حساسیت نشان داده و جوانه های بارده ی سال بعد خود را از دست بدهند.
یخبندان زمستانه: زمانی که با سرمای غیر منتظره در زمستان مواجه شویم و درختان میوه ی ما ظرفیت زنتیکی تحمل این سرما را نداشته باشند و یا درختانی را در منطقه ی خود کاشته باشیم که ظرفیت ژنتیکی مواجهه با یخبندان منطقه ی ما را نداشته باشند درختان میوه در زمستان دچار یخ زدگی و مرگ بخشی و یا کل شاخه ها می شود، به عنوان مثال درختان مناطق گرمسیری تحمل یخبندان زمستانه را ندارند اما می بینیم که در برخی از سالها در این مناطق سرما و یخبندان غیر منتظره رخ می دهد که می تواند سبب مرگ درختان شود.
سرما زدگی بهاره: این نوع از سرما زدگی نیز یکی از زیان بار ترین انواع سرما زدگی درختان میوه است که تا زمانی که ارقام مقاوم و دیر گل تولید نشده بودند خسارت بسیار زیادی را به باغداران می زد، در بسیاری از مناطق سردسیر با مشکل طولانی شدن زمستان مواجه هستیم و یا پس از پایان سرمای زمستان و شکوفا شدن درختان ناگهان در بهار با ورود یک جبهه هوای سرد مواجه می شویم، این اتفاق که حتی ممکن است در مناطق گرمسیر نیز روی دهد می تواند سبب خشک شدن درصدی و یا کل شکوفه های درختان میوه شود که خسارت قابل توجهی وارد می کند.

انواع بروز سرما:

سرما در هر فصلی که به وجود بیاید به لحاظ تعریف هوا شناسی به دو شکل رخ می دهد:

سرمای جبهه ای: در این نوع سرما زدگی معمولا برودت هوا در اثر وارونگی هوا رخ می دهد، این نوع سرما زدگی ساکن بوده و راه هایی برای مقابله با آن وجود دارد، در واقع هر کاری که بتواند هوا را به جریان بیاندازد تا جابجایی هوای سرد و سنگین و گرم و سبک رخ دهد می تواند از بروز خسارت این نوع سرما زدگی جلوگیری کند، مانند استفاده از پنکه و یا بخاریهای بزرگ که می تواند هوا را جابجا کرده و وارونگی را به هم بزند.
سرمای توده ای: این نوع از بروز سرما همانطور که از نام آن پیداست در اثر ورود یک توده هوای سرد به منطقه اتفاق می افتد، معمولا جلوگیری از این نوع سرما زدگی دشوار و در برخی مواقع غیر ممکن است و تنها راه مقابله با این نوع سرما کاشت مقاوم ترین ارقام خواهد بود.

عوامل فیزیولوژیک موثر در بروز سرما زدگی:

با بررسی تعریف خواب زمستانه درختان خزان دار دریافتیم که هر عامل فیزیولوژیک و یا غیر فیزیولوزیک که در پروسه ی خزان درختان ایجاد اختلال کند می تواند در بروز سرما زدگی درختان موثر باشد.

کود دهی در زمان نامناسب:

باغداران باید توجه داشته باشند که کود دهی به درختان میوه را تا قبل ا زمان برداشت می توانند ادامه دهند و کود دهی های بعد از زمان برداشت به ویژه اگردرختان میوه دیر رسی داشته باشیم که باردهی آنها مصادف با اواخر تابستانو یا اوایل پاییز باشد در بروز سرمازدگی درختان بسیار موثر است.

کود دهی در اواخر تابستان و اوایل پاییز سبب دیر به خواب رفتن درختان شده و همین امز سبب آسیب پذیر شدن آنها به سرما زدگی خواهد شد، بنابراین از این موضوع می توان استفاده کرد و اولین راهکار محافظت از درختانمیوه در بابر سرما زدگی را کود ندادن به درختان در زمان نزدیک به فصل خواب درختان عنوان کرد.

آفات و بیماریها:

ابتلا به برخی از آفات و بیماریها نیز می تواند سبب دیر به خواب رفتن درختان شده و آنها را مانند کود دهی در زمان نامناسب نسبت به سرمازدگی حساس کند، بنابراین دومین راهکار حفاظت از درختان در بابر سرما زدگی را باید مدیریت صحیح آفات و بیماریها عنوان کرد، برای این کار بهتر است در زمان خرید نهال میوه ارقام مقاوم به آفات و بماریها را انتخاب کنید و پس از کاشت و قیمت نهال میوه نیز به پایش منظم از بروز شدت بالای درگیری با آفات و بیماریها در باغ جلوگیری کنید.

برداشت نکردن میوه:

این موضوع در بسیاری از موارد در باغچه ی منازل اتفاق می افتد که صاحبان خانه توجهی در برداشت کامل میوه ندارند و یا به دلیل عدم آگاهی کامل دوست دارند از زیبایی میوه روی درخت خود تا آخرین لحظه ها استفاده کنند، به عنوان مثال در مورد درختان مرکبات مانند نارنج که میوه روی درخت زیبایی زیادی به فضای حیاط خانه می دهد و تعلل در برداشت و گاهی برداشت نکرده همه ی میوه ها سبب جریان داشتن مواد قندی در این درختان می شود.

درختان مرکبات همیشه سبز هستند وخواب و خزان برای آنها مانند درختان میوه معتدله و خزان دار نیست، خزان در آنها تنها به معنای کاهش جریانآوندی است اما باقی ماندن میوه روی شاخه ها اجازه ی کاهش جریان آوندی را به درخت نداده وکافی است درختان با یک سرمای جبهه ای مواجه شوند تا به طور کامل از بین بروند.

استفاده از برخی علف کشها:

برخی از باغداران در آخر فصل به منظور کنترل علفهای هرز از علف کشهایی استفاده می کنند که هورمونی بوده و با ایجاد اختلال در هورمون رشد در علفهای هرز می تواند سبب از بین رفتن آنها شود این هورمونها در تماس با برگ درختان میوه می تواند سبب اختلال در فرآیند خواب درختان میوه شود، بنابراین سومین راهکار محافظت از درختان در بابر سرما زدگی دقت در استفاده از انوعا مواد شیمیایی از قبیل علفکشهایی است که در آخر فصل مورد استفاده قرار می دهید.

تامین نیاز سرمایی درختان:

تامین نیاز سرمایی درختان در فصل خواب تاثیر بسیار زیادی در جلوگیری از سرمازدگی درختان با بروز مقاومت آنها در برابر سرما و یخبندان می شود، در واقع در صورتی که درختان در طول فصل خواب نیاز سرمایی کافی مطابق با نیاز ژنتیکی خود را دریافت کرده باشند می توانند در برابر سرما و یخبندان مقاومت خوبی از خود نشان دهند،

بنابراین راهکار چهارم در برابر سرما و یخبندان انتخاب رقممناسب با توجه به توانایی آب و هوایی منطقه در تامین نیاز سرمایی درختان است.

کاشت رقم مناسب در منطقه ی مناسب:

یکی دیگر از شرایطی که می تواند سبب بروز اختلال فیزیولوژیک در درختان میوه و در نهایت بروز سرما زدگی شود کاشت رقم نامناسب در منطقه است، در صورتی که شرایط آب و هوایی منطقه به گونه ای است که به عنوان مثال در زمستان دمای هوا به زیر منفی 20 درجه سانتی گراد می رسد اما رقمی که شما انتخاب کرده اید حداکثر دمای منفی ده درجه را می تواند تحمل کند قطعا نمی توانید انتظار رشد و باردهی از این درختان در منطقه ی خود را داشته باشید چه بسا در همان سالهای اول تمام نهالهای کاشته شده را در اثر یخبندان از دست بدهید.

بنابراین راهکار پنجم در برابر سرمازدگی بهاره مطابقت داشتن میزان تحمل سرما ی رقم انتخاب شده با میزان سرمای منطق ای است که درخت در آن کاشته می شود.

راهکارهای مقابله با سرما زدگی بهاره:

همانطور که می دانید سرما زدگی به شکلهای گوناگون توده ای و جبهه ای ممکن است در فصول مختلف سال از جمله بهار اتفاق بیوفتد، به دلیل اهمیتی که این نوع سرما زدگی دارد در این قسمت به اختصار راهکارهای عملی که می تواند از بروز سرما زدگی در بهار جلوگیری کند را به شما آموزش می دهیم.

کاشت ارقام مقاوم:

این راهکار در واقع موثر ترین و بهترین راهکار مقابله با سرمای توده ای و جبهه ای است که در بهار ممکن است اتفاق بیوفتد، مراکز فروش نهال میوه معمولا ارقامی را به عنوان ارقام مقاوم به سرمای بهاره معرفی می کنند که مهمترین خصوصیت این ارقام دیر گل بودن آنها است،گلدهی این درختان تا نیمه ی دوم فروردین به تاخیر می افتد.

استفاده از ترکیبات شیمیایی:

برخی از ترکیبات هستند که می توانند با تاخیر در باز شدن جوانه ها مانند ویژگی که ارقام مقاوم دارند سبب بروز مقاومت در برابر سرمای بهاره شوند، ترکیباتی مانند اتفن اینکار را در درختان میوه هسته دار می کند، ترکیبات دیگری نیز مانند نفتالین استیک اسید نیز می تواند گلدهی در درختان را تا دو هفته با تاخیر بیاندازد، یا به عنوان مثال استفاده از روغن وولک که اوایل اسفند ماه در درختان پسته استفاده می شود نیز دقیقا همین کار را انجام می دهد.

شیب باغ: در صورتی که شیب باغ به سمت شما باشد گرم شدن باغ در بهار با تاخیر رخ می دهد و درختان تا سپری شدن سرمای دیر رس بهاره زمان کافی داشته و پس از گذر از این سرما به تدریج شکوفه ها باز می شوند.

اثر دریاچه: اثر دریاچه یا Lake effect در واقع تاثیری است که مقاربت با سطح آب وسیع در منطقه ایجاد می کند، به عنوان مثال وجود دریاچه ی ارومیه تاثیر بسیار بزرگی در جلوگیری از سرما زدگی بهاره در باغات مناطق اطراف خود به ویژه سرمای توده ای دارد که متاسفانه با خشک شدن این دریاچه این تاثیر از بین رفته و درختان میوه در این منطقه بیش از پیش در معرض خطر سرمازدگی بهاره قرار خواهند داشت.
دیوار کشی اطراف باغ: دیوارهایی بلند تر از ارتفاع درختان در صورت ممکن می تواند از خسارت ورود سرمای توده ای به باغ جلوگیری کند، معمولا درختانیکه در کنار دیوار قرار دارند مانند درختانی که در کنار دیوار حیاط خانه کاشته می شوند از سرما زدگی در امان خواهند بود.
آبیاری بارانی: در زمانی که می دانید قرار است دمای هوا به زیر صفر برسد و جوانه ها نزدیک باز شدن هستند می توانید از این شیوه استفاده کنید، در صورت بروز سرما در درجه ی اول آب پاشیده شده یخ می زند و اجازه نمی دهد جوانه های زیر یخ به زیر صفر برسند و از طرفی یخ زدن آب انرژی گرمایی آزاد کرده که به کاهش خسارت سرما کمک می کند.
عمق ریشه درختان: درختانی که ریشه عمیق تر داشته باشند نسبت به سرما مقاوم تر هستند، در زمانی که درختان را در خاکهای با نفوذپذری کم و سنگین می کارید احتمال سرما زدگی درختان بیشتر خواهد بود بنابراین در زمان کاشت درختان به اصلاح بافت خاک بسیار دقت کنید.
استفاده از بخاریها و پنکه های بزرگ: همانطور که در بخش تعریف انواع سرما آوردیم در جلوگیری از بروز سرمای جبهه ای که در اثر وارونگی هوا اتفاق می افتد استفاده از پنکه و بخاری موثر است اما در پیشگیری از خسارت سرمای توده ای تاثیری ندارد.
استفاده از درختان بلند به عنوان بادشکن: در جلوگیری از سرمای توده ای علاوه بر احداث دیوار می توانید از درختان متحمل به سرما و بلند مانند افرا نیز استفاده کنید که تاثیر زیادی در کاهش میزان سرمای وارد شده به باغ دارد.
استفاده از دود: در بسیاری از منابع استفاده از دود مانند آتش زدن لاستیک را به عنوان راهی برای جلوگیری از سرما زدگی عنوان کرده اند که در این مورد باید بدانید توجیه علمی و منطقی ندارد، البته آتش زدن کاه مرطوب با تولید بخار می تواند تا حدی در افزایش دما و کاهش خسارت سرما زدگی موفق باشد اما تولید دود توجیهی ندارد.

کلام آخر:

در مقابله با سرما زدگی مطوئن ترین راه استفاده از ارقام مقاوم است، حتی اگر قیمت نهال میوه مقاوم بالاتر باشد شما باید این هزینه را بپردازید تا مجبور به تحمل خسارت و یا استرس سرما زدگی نشوید و در نهایت باید بدانید که با چه نوع سرمازدگی مواجه هستید به عنوان مثال زمانی که استفاده از بخاری برای سرما زدگی توده ای موثر نیست و قرار است دچار سرما زدگی توده ای شوید دلیلی ندارد که وقت و سرمایه ی خود را برای این کار تلف کنید.