وجود کربنات کلسیم در خاک کشاورزی برای رشد درختان و گیاهان زراعی ضروری است اما مشکل از آنجایی آغاز می شود که درصد کربنات کلسیم در خاک افزایش پیدا می کند، بالا بودن درصد کربنات کلسیم و با یه عبارتی آهک در خاک اثرات منفی بسیاری در رشد گیاهان و درختان ایجاد می کند، در این مقاله با ذکر اثرات منفی درصد بالای آهک در خاکبه بررسی روشهای اصلاح خاک آهکی و درختانی که قابلیت رشد در این گونه خاکها را دارند خواهیم پرداخت پس با ما همراه باشید.
همانطور که پیش تر نیز عنوان شد خاک آهکی خاکی است که بیش تر از 20 درصد کربنات کلسیم و یا آهک داشته باشد، درصد بالای آهک یا کربنات کلسیم در خاک در بسیاری از مناطق ایران از مشکلات خاکهای کشاورزی به شمارمی رود، ویژگی درصد بالای آهک در واقع یک ویژگی زمین شناختی است که در مناطقی که در دوره های زمین شناسی از سنگهای رسوبی آهکی به وجود آمده اند طبیعتا خاک آنجا درصد بالاتری از آهک را در خود نشان می دهد.
البته به مرور زمان استفاده از شیوه های غلط آبیاری در کشاورزی و استفاده از کودهای غیر استاندارد نیز توانسته در افزایش این ترکیب در خاک موثر باشد اما به طور عمده این ویژگی برای مناطق مختلف کشور یک ویژگی زمین شناختی محسوب می شود.
جالب است بدانید در بیشتر مناطق مرکزی کشور و حتی در مناطق مختلف استان لرستان خاک کشاورزی دارای درصد بالایی آهک در خود است که سبب ایجاد مشکلات و محدودیتهایی در کشاورزی شده است، مشکل بزرگ آنجاست که درصورتی که آهکی بودن خاک در واقع یک ویژگی زمین شناختی در منطقه باشد اصلاح پذیری آن نیز پایین بوده و کشاورزان در این مناطق باید به دنبال درختان و یا گیاهان زراعی باشند که نسبت به آهک بالا در خاک مقاوم و یا متحمل باشند.
یکی از ویژگیهای بارز و مهم خاک آهکی این است که به دلیل وجود آنیون OH در خاک آهکی این خاک دارای ph بالا و در واقع قلیاییت بالا است، در خاکهایی که قلیاییت خاک بالا است برخی از عناصر مهم و ضروری برای رشد و باردهی درختان و گیاهان زراعی از دسترس گیاه خارج شده و به فرم غیر قابل جذب در می آیند و از این گیاهانی که در این مناطق کاشته می شوند معمولا علائم کمبود عناصری مانند روی و آهن را بیشتر از هر عنصر دیگری نشان می دهند.
از طرف دیگر بالا بودن عنصر کلسیم در این خاکها نیز سبب ایجاد مشکلاتی در کیفیت میوه و سبزیجات تولید شده در این خاکها می کند، به عنوان مثال سفت و چوبی شدن گوجه فرنگی یکی از بارزترین مثالهای مضرات بالا بودن کلسیم در خاکهای قلیایی است.
در باب ویژگیهای خاکهای آهکی بد نیست اشاره ای به برخی از ویژگیهای مثبت این خاک نیز داشته باشیم:
بالا بودن عنصر کلسیم در این خاک سبب می شود کشاورزان از تامین خارجی عنصر کلسیم در این خاکها بی نیاز شوند.
از طرفی آهکی بودن و بالا بودن خاصیت قلیایی خاک سبب می شود بسیاری از بیمارگهای قارچی در این گونه خاکها رشد نداشته و با رشد بسیار کندی داشته باشند.
برای رشد بسیاری از بیمارگرها اسیدیته ی خنثی لازم است و آهکی شدن خاک سبب می شود رشد بیمارگرهای قارچی در این خاکها به شدت کند شود و همین امر سبب کاهش خسارت بیمارگرهای قارچی و برخی از بیمارگرهای باکتریایی بر روی گیاهان زراعی و باغی شود.
فایده ی دیگر خاک آهکی آن است که در خاکهایی که از درصد رس بالایی برخوردار بوده و به اصطلاح سنگین هستند ذرات ریز رس در خاک به دلیل خاصیت چسبندگی بالایی که دارند به شدت به هم می چسبند و پس از تبخیر رطوبت ایجاد سله در خاک می کنند که می تواند سطحی و یا عمیق باشد، ایجاد سله سبب آسیب به ریشه و طوقه درختان و گیاهان زراعی می شود، وجود آهک در خاک می تواند از میزان چسبندگی خاک بکاهد به طوری که درصد تشکیل سله در خاک آهکی پایین تر می آید.
همانطور که از ذکر معایب و مزایایی خاک آهکی در کشاورزی متوجه شدید اصلاح خاک آهکی برای کشاورزی بسیار ضروری است چرا که معایب این خاک برای کشاورزی بسیار پر رنگ تر از مزایای آن است و در صورت اصلاح نشدن کاهش رشد درختان و گیاهان زراعی و یا حتی سوختگی و خشک شدن آنها را شاهد خواهیم بود.
باید در نظر داشته باشید که روشهای اصلاحی که برای خاکهای آهکی عنوان می شود در بسیاری از موارد تنها می تواند تغییر اندکی در اسیدیته و آهک در خاک داشته باشد و تغییر شدید و بالایی ایجاد نمی کند که شما بتوانید درختان و یا گیاهان حساس به آهک را در آنها بکارید و بنابراین در زمان خرید نهال و یا انتخاب نوع گیاه زراعی توجه به ویژگیهای فیزیکی خاک از جمله اسیدیته ی آن بسیار ضروری است.
یکی از ابتدایی ترین مراحل کاشت درخت مثمر و یا غیر مثمر در خاک آماده سازی زمین است، آماده سازی زمین بدون داشتن اطلاعات کلی از ویژگیهای خاک امکان پذیر نخواهد بود، بنابراین برای آماده سازی زمین باید در ابتدا با انجام آزمایش تجزیه ی خاک و تهیه ی پروفیل از خاک ویژگیهای کلی خاک را به دست آورید و پس از دریافت ویژگیها در صورت نامساعد بودن هر کدام از فاکتورها در خاک اقدام به اصلاح آنها قبل از کاشت نهال کنید.
یکی از ویژگیهایی که در خاک با آزمایش تجزیه مشخص می شود ویژگی اسیدیته ی خاک و درصد عناصر و ترکیبات موجود در خاک است، با انجام آزمایش تجزیه ی خاک در خاکی که درصد کربنات کلسیم بالاتر از 20 درصد نشان داده شود خاک آهکی و اسیدیته ی آن نیز معمولا بالاتر از 8 نشان داده خواهد شد که به آن خاک قلیایی گفته می شود، با توجه به معایب خاک آهکی در پرورش و رشد بسیاری از درختان مثمر و غیر مثمر با توجه به درصد آهک درخاک باید تعیین کنید که خاک تا چه حد قابلیت اصلاح خواهد داشت و چگونه باید عملیات اصلاح را انجام دهید.
تشخیص اینکه چگونه و با چه موادی می توانید خاک را اصلاح کنید معمولا کار تخصصی و علمی است که کارشناسان فروش نهال معمولا ایت آگاهیها را دارند و یا می توانید از متخصصان و کارشناسان خاکشناسی برای این کار کمک بگیرید.
یکی از ویژگیهای منفی خاک آهکی بالا بودن اسیدیته در آن است، برای پایین آوردن اسیدیته که معمولا بیشتر از 1 واحد انجام نمی شود می توانید از روشهای زیر استفاده کنید:
استفاده از اسیدهایی مانند اسید سولفوریک می تواند به کاهش اسیدیته ی خاک در خاکهای قلیایی کمک کند، در این خصوص در مورد میزان استفاده به طوری که بالا بودن گوگرد و یا اسید در خاک برای درختان و گیاهان زراعی که بعدا کاشته می شود خسارتی نداشته باشد باید با متخصصان کشاورزی مشورت کرده و تا حد مجاز از این اسیدها استفاده کنید.
یکی از عناثصر غذایی مورد نیاز درختان و گیاهان زراعی گوگرد است، برای تامین عنصر گوگرد در خاک و کمک به کاهش اسیدیته در خاک قلیایی می توانید از کود گوگردی استفاده کنید، گوگرد در خاک در برخورد با رطوبت و با کمک باکتری تیو باسیلوس تجزیه شده و کاتیون هیدروژن را در خاک رها می کند که منجر به کاهش اسیدیته خواهد شد.
نوعی دیگر از کود گوگردی در بازار موجود است که به آن گوگرد پلاس گفته می شود به این معنا که سورسی از باکتری تیوباسیلوس نیز به این ترکیب گوگردی اضافه شده و پس از استفاده در خاک و برخورد با رطوبت باکتری به سرعت فعالیت خود را آغاز کرده و اسیدیته را پایین می آورد.
استفاده از گوگرد پلاس برای خاکهای توصیه می شود که درصد مواد آلی در آن خاک پایین باشدف در خاکهایی که درصد مواد آلی پایینی دارد باکتریهای مفید و تجزیه کننده مانند تیو باسیلوس در آن کم بوده یا اصلا حضور ندارد و بنابراین استفاده از این نوع کود می تواند منجر به کاهش اسیدیته در خاک شود.
استفاده از فرم اسیدی برخی از کودها مانند فرم آمونیم کود ازته نیز به دلیل دارا بودن کتیون هیدروژن می تواند منجر به کاهش اسیدیته ی خاک شود.
استفاده از اسیدهای آلی مانند اسید هیومیک نیز می تواند علاوه بر کاهش اسیدیته ی خاک نیاز غذایی گیاهان کاشته شده را تامین کرده و سبب افزایش مقاومت آنها در برابر ابتلا به آفات و بیماریها نیز بشود.
همینطور که پیش تر نیز بیان شد یکی از معایب مهم در خاکهای قلیایی بلاکه شدن و از دسترس خارج شدن برخی از عناصر غذایی به ویژه ریز مغذیهایی مانند روی و آهن است، این دو عنصر ریز مغذی با وجود نیاز کم گیاهان به آنها در رشد و باردهی بسیار موثرند به طوری که کمبود روی در درختان و گیاهان زراهی سبب سوختگی جوانه ی راسی، کند شدن رشد رویشی و همینطور عدم تلقیح گلها و باروری می شود و کمبود آهن در گیاهان سبب کاهش سبزینه ی برگ و فتوسنتز خواهد شد، در این صورت کمبود این دو عنصر نیز باید تامین شود تا گیاهان کاشته شده بتوانند رشد خوبی داشته باشند.
مشکلی که وجود دارد این است که در خاک آهکی به دلیل بالا بودن اسیدیته ای عناصر هر چقدر هم که در خاک و یا آب آبیاری مورد استفاده قرار گیرند باز هم از دسترس خارج می شوند، بنابراین با علم به اینکه میزان جذب این عناصر در خاک آهکی پایین است پس از کاشت درختان باید نسبت به تامین آنها از طریق محلول پاشی اقدام کنید.
البته بهتر است به صورت سالیانه آزمایش تجزیه ی برگ انجام داده و این عناصر را مطابق با نیاز درختان خود استفاده کنید چرا که بیش بود عناصر ریز مغذی مانند آهن می تواند خسارت شدیدی به درختان وارد کند و در نهایت کاهش آن در بافت گیاه زمان طولانی را می طلبد.
ایراد بعدی که ممکن است در خاک قلیایی و آهکی وجود داشته باشد بافت ناصحیح خاک است، در خاک قلیایی ممکن است میزان نفوذ آب و یا ماندگاری آب در خاک پایین باشد و این یک ایراد بزرگ در کاشت درختان به شمار می رود چرا که سبب می شود باغدار مجبور به کوتاه کردن دور آبیاری باشد در این خصوص استفاده از مواد سبک و جاذب رطوب و همینطور استفاده از کود دامی پوسیده می تواند به اصلاح بافت خاک کمک بسیاری کند.
با توجه به اینکه در خاکهای آهکی معمولا حاصلخیزی زیادی نیز وجود ندارد به جر عنصر کلسیم باید برای رفع کمبود عناصر غذایی برنامه ریزی دقیقی داشته باشید، قبل از کاشت نهال و یا در زمان کاشت نهال استفاده از ترکیب کود پوسیده ی دامی به همراه کودهای با جذب سریع برای رفع کمبود غذایی درختان در سال اول رشد بسیار اهمیت دارد.
توجه داشته باشید که استفاده از کود کبوتر به دلیل بالا بودن میزان آهک درست نیست و بهترین کود دامی برای خاکهای آهکی کود گوسفندی پوسیده است، کود مرغ نیز مقداری آهک دارد که در استفاده از آن نیز باید به افزایش درصد آهک خاک توجه داشته باشید.
در طول سالهای باغداری نیز باید با توجه به نتیجه ی آزمایش خاک و برگ عناصر غذایی مورد نیاز درخت را به صورت خاکی، آبی و یا محلول پاشی استفاده کنید، در نظر داشته باشید در تحلیل نتیجه ی زمایش اگر عنصری در خاک وجود داشت اما کمبود آن در برگ درخت مشاهده شد به عنای عدم دسترسی درخت به عنصر بوده و بهتر است رفع نیاز درخت با محلول پاشی عنصر انجام شود.
در نهایت مشکل بسیار بزرگی که ممکن است در خاکهای آهکی وجود داشته باشد وجود لایه ی سخت آهکی در عمق خاک است که با توجه به عمق این لایه و عمق ریشه ی درخت در صورت نیاز باید این لایه ی سخت شکسته شود، با پروفیل گیری از خاک می توانید از وجود و یا عدم وجود لایه ی سخت در عمق فعالیت ریشه ی درخت باخبر شده و در صورت امکان با انجام عملیات خاکورزی عمیق این لایه را در هم بشکنید.
همانطور که پیش تر نیز بیان شد اصلاح خاک آهکی محدودیتهای خود را داشته و با انجام عملیا اصلاحی اسیدیته ی خاکممکن است یک واحد کاهش پیدا کند، در این شرایط توصیه می شود در صورت بالا بودن درصد آهک در خاک درختانی را بکارید که به خاک آهکی مقاوم بوده و یاحتی کاشت در خاک اهکی را دوست دارند، درختان میوه ای مانند نهال زیتون تلخ، نهال انگور، نهال بادام، نهال شلیل، نهال انار و نهال گردو می توانند به خوبی در خاک با درصد کمی آهک رشد کنند، نهال پسته نیز از جمله انواع درختان میوه با سود دهی بالا برای کاشت در خاک آهکی و شور هستند.
خوشبختانه تنوع و دامنه ی انتخاب درختان قابل کاشت در مورد درختان زینتی وسیع تر بوده و تعداد بسیار زیادی از درختان زینتی و غیر مثمر هستند که قابلیت کاشت در خاک آهکی را دارند، به عنوان مثال نهال سرو خمره ای، نهال صنوبر، نهال چنار، نهال نارون، نهال اقاقیا و نهال عرعر و بسیاری ارقام دیگر درختان زینتی و فضای سبزی قابلیت تحمل آهک در خاک را خواهند داشت.
با توجه به معایبی که خاک آهکی دارد و با توجه به قابلیت پایین اصلاح خاک آهکی توصیه می شود از انجام آزمون برای تشخیص درصد آهک در خاک و همچنین کاشت ارقام مقاوم به آهک در خاک غافل نشوید، در تولید بسیاری از ارقام درختان میوه در نهالستانها از پایه های مقاوم استفاده شده و نهال مورد نظر بر پایه ی مقاوم پیوند می خورد، تفاوت قیمت نهال در نهالستانهای مختلف نیز به همین اختلاف در روش تولید نهال و میزان مقاومت آنها بر می گردد، برای دریافت اطلاعات تکمیلی در رابطه با شیوه ی اصلاح خاک آهکی با ما در تماس باشید.
مقالات مرتبط
نظرات کاربران
![نهالستان: خرید نهال با بهترین قیمت [فروش نهال 1402]](https://bartarnahal.ir/wp-content/uploads/2023/05/logo-3-copy.webp "نهالستان: خرید نهال با بهترین قیمت [فروش نهال 1402]"){kind=logo}
این جمله ..به دلیل وجود آنیون OH در خاک آهکی این خاک دارای اسیدیته ی بالا و در واقع قلیاییت بالا است … رو من نفهمیدم قلیا واسید که ضد هم هستند چطوری خاکی هم قلیایی وهم اسیدی است
اگه میشه بیشتر توضیح بدهید
سلام دوست عزیز
در واقع وجود و آنیون باعث بالا رفتن ph میشه چون تو اصلاح فارسی به ph استدیه میگن باعث شبهه شده
متن رو اصلاح خواهیم می‌کنیم که ایجاد اشتباه نشه
سلام وسپاس از راهنمایی تان